Έχουν συμπληρωθεί 2.400 χρόνια από τη γέννηση του μεγάλου Μακεδόνα Φιλοσόφου Αριστοτέλη. Το 2016 είχε οριστεί ως έτος του Αριστοτέλη στην παγκόσμια ακαδημαϊκή κοινότητα, μα και στην χώρα μας. Διάφορα συνέδρια, πολλές ομιλίες αφιερωμένες στον μεγάλο Σταγειρίτη φιλόσοφο, που άλλαξε με τη σκέψη του, μια για πάντα την ανθρωπότητα.
Ένα από τα διάφορα πεδία τα οποία απασχόλησαν τη σκέψη του ήταν φυσικά και η αγωγή του ανθρώπου, καθώς και με ποιο τρόπο το ανθρώπινο ον φτάνει στην ευτυχία. Η αγωγή για τον Αριστοτέλη είναι μια διαδικασία για την κατάκτηση της ευδαιμονίας του ανθρώπου και της ευδαιμονίας της πολιτείας,( ευδαιμονία =ευτυχία). Ο σκοπός της ζωής, λοιπόν, είναι η ευδαιμονία και μέσο για την κατάκτησή της είναι η αρετή.
Η ευδαιμονία είναι το ύψιστο από τα αγαθά που πετυχαίνουν με τις πράξεις τους οι άνθρωποι.
Για τον Αριστοτέλη, η ευδαιμονία είναι ενέργεια, όχι κατάσταση και ενέργεια της ψυχής του ανθρώπου, με τους κανόνες της τέλειας αρετής.
Το μέσο για την επίτευξη του ύψιστου για τους ανθρώπους αγαθού είναι η αρετή.
Η ευτυχία πρέπει να οριστεί όχι σαν μια μάταιη διασκέδαση ή φυσική απόλαυση, αλλά σαν τη δραστηριότητα εκείνη του ανθρώπου, που τον διαφοροποιεί από τα ζώα, μια δραστηριότητα, που συμβαδίζει με την καλοσύνη και κατευθύνεται από την κατανόηση των αρχών, που επιτάσσει η ηθική.
Αυτό σημαίνει ότι: α) η εκπαίδευση είναι κυρίως μια ηθική δραστηριότητα και β) ο εκπαιδευτικός πρέπει να ενθαρρύνει τους μαθητές να εδραιώσουν τα δικά τους συστήματα αξιών, μετά από σκέψη.
Επομένως: α) η απόλαυση της καλής ζωής εξαρτάται από την καλλιέργεια μιας σωστής αίσθησης των αξιών στους νέους, β) τα σχολεία θα πρέπει να ασχοληθούν με το να καλλιεργήσουν στους νέους τη συνήθεια να σκέφτονται ελεύθερα, εφόσον η μεγαλύτερη ικανοποίηση του ανθρώπου βρίσκεται στην άσκηση της κριτικής σκέψης, γ) ο άνθρωπος είναι μια ένωση φυσικών και νοητικών στοιχείων και μέσω της εκπαίδευσης θα πρέπει να καταλάβει ποιος είναι νοητικά, ώστε να αντιληφθεί, ότι κάθε πλευρά της σύνθετης φύσης του λαμβάνει την ανάλογη ικανοποίηση.
Σκοπός κατά συνέπεια της πολιτείας είναι να στελεχωθεί από ευδαίμονες ανθρώπους, οι οποίοι με τα στοιχεία που θα έχουν αποκτήσει μέσω της αγωγής τους να στοχεύουν και αυτοί με τη σειρά τους προς την ευδαιμονία της πολιτείας.
Μεσότητα, λοιπόν, κατά τον Αριστοτέλη η αρετή, μεσότητα μεταξύ υπερβολής και ελλείψεως. Και αν η υπερβολή και η έλλειψη αποτελούν πάντοτε λάθος και γι’αυτό ψέγονται από τους ανθρώπους, το μέσον, η μεσότητα εκφράζει τον έπαινο, γιατί είναι το ορθό.
Για τον Αριστοτέλη υπάρχουν δυο είδη αρετής: η διανοητική, που μπορεί να αποκτηθεί με τη διδασκαλία, την εμπειρία και το χρόνο και η ηθική, που την κατακτάμε με τη συνήθεια. Η ηθική αρετή έρχεται με τη διαρκή εξάσκηση. Μολονότι, οι ηθικές αρετές δεν είναι έμφυτες στον άνθρωπο, η απόκτησή τους δεν είναι κάτι αντίθετο προς την ανθρώπινη φύση. Άρα, η εκπαίδευση είναι περισσότερο μια εσωτερική διαδικασία. Η μάθηση απαιτεί ενέργεια από την πλευρά του μαθητή, ο οποίος δεν είναι παθητικός δέκτης, αλλά το κέντρο της εκπαιδευτικής διαδικασίας.
Συμπερασματικά, χρειάζεται να μάθουμε να χαιρόμαστε και να λυπόμαστε μ’αυτά που πρέπει, γιατί όλες οι πράξεις και τα παθήματα σχετίζονται με κάποια ηδονή ή λύπη. Από δω προκύπτει ο ορισμός της τιμωρίας, που είναι είτε η στέρηση κάποιας ηδονής είτε η επιβολή κάποιας λύπης. Η ηδονή είναι πιο ισχυρή ακόμα και από το θυμό, γι’αυτό και απαιτείται μια ιδιαίτερη τέχνη για τον έλεγχό της, η πειθαρχία.
Ο Αριστοτέλης ενδιαφέρεται για την ανάπτυξη του παιδιού από τη στιγμή που θα γεννηθεί. Ιδιαίτερη σημασία αποδίδει στη βρεφική και νηπιακή ηλικία. Από τη στιγμή της γέννησης του παιδιού, κατά τον Αριστοτέλη, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η διατροφή παίζει σημαντικό ρόλο στη σωστή ή όχι ανάπτυξη του σώματος. Η διατροφή, που βασίζεται κυρίως στο γάλα είναι ιδανικότερη για το σώμα.
Για την ηλικία μέχρι των 5 ετών ο Αριστοτέλης προτείνει: α) να μην επιδιώκει η μάθηση, β) να μην ωθούνται τα παιδιά σε επίπονη άσκηση, γ) να μην επιβάλλεται τόση σωματική κίνηση όση χρειάζεται για την αποφυγή της ακινησίας, δ) να ασχολείται το παιδί με το παιχνίδι, το οποίο πρέπει να είναι μίμηση αυτών που θα μάθει αργότερα, ε) να μην απαγορεύονται τα κλάματα και οι κραυγές, γιατί συντελούν στην ανάπτυξη των παιδιών.
Για την ηλικία μέχρι των 7 ετών προτείνει: α) να μην επικοινωνούν τα παιδιά με τους δούλους, για να μην αποκτήσουν ανελεύθερο πνεύμα, β) να μην λένε και να μην ακούνε αισχρολογίες. Όποιοι το κάνουν να τιμωρούνται, γ) να μην βλέπουν αισχρές παραστάσεις και να μη ακούνε άσεμνους λόγους και δ) να μην ακούνε ιαμβικά άσματα ούτε να παρακολουθούν κωμωδίες, γιατί μπορεί να επηρεαστούν στην υπόλοιπη ζωή τους.
Από το έβδομο έτος και μετά πρέπει να δώσουμε προσοχή στα μαθήματα, που θα διδαχθούν τα παιδιά. Η εκπαίδευση πρέπει να διαιρείται σε δυο επίπεδα: το ένα από τα εφτά χρόνια ως την εφηβεία και το δεύτερο από την εφηβεία ως το 21ο έτος.
Ξεκινά λοιπόν, θέtοντας τρία ερωτήματα: α) αν χρειάζονται συγκεκριμένοι κανόνες, β) αν πρέπει να είναι κοινή για όλους και γ) τι λογής πρέπει να είναι, τι να περιλαμβάνει.
Οι απαντήσεις τουΑριστοτέλη: α) Η εκπαίδευση των νέων πρέπει να βρίσκεται υπό επιτήρηση του νομοθέτη είναι κάτι βέβαιο γιατί κάθε παραμέληση από την πλευρά του κράτους είναι βλαπτική για την ίδια του τη σύσταση, β) η εκπαίδευση πρέπει να είναι ίδια για όλους και ότι η εκπαίδευση πρέπει να είναι δημόσια και όχι ιδιωτική. Η δημόσια εκπαίδευση είναι απαραίτητη για όλα τα πράγματα, που αποσκοπούν στο δημόσιο συμφέρον, γ) όσον αφορά το χαρακτήρα και τη μέθοδο της εκπαίδευσης πρέπει να είναι η παραγωγή καλών και έντιμων πολιτών, είτε για το αν η εκπαίδευση πρέπει να περιορίζεται στη μετάδοση και μόνο των απαραιτήτων για τη ζωή γνώσεων και εφοδίων.
Ο Αριστοτέλης πίστευε ότι είναι απαραίτητο να διδάσκονται οι νέοι χρήσιμα πράγματα, αλλά και ότι όλες οι χρήσιμες γνώσεις δεν αρμόζουν για την εκπαίδευση. Πιο σημαντικά θεωρεί τέσσερα: – ανάγνωση και γραφή,- γυμναστική,-μουσική και ζωγραφική.
Η ανάγνωση και η γραφή διδάσκονται γιατί είναι ιδιαίτερα χρήσιμες στην πρακτική ζωή, ενώ η γυμναστική γιατί αυξάνει το ψυχικό σθένος. Σε ότι αφορά στη μουσική πρέπει να αναφερθεί ότι οι αρχαίοι της έδιναν ξεχωριστή θέση στην εκπαίδευση, γιατί η ίδια η <<φύση>> , όπως ισχυρίζονταν, αναζητά όχι μόνο την απασχόληση αλλά και τον ελεύθερο χρόνο. Γι’ αυτό είνα
ι σημαντικό να βρεθεί ένας τρόπος να χρησιμοποιηθεί σωστά ο ελεύθερος χρόνος τω νέων. Τέλος, η ζωγραφική είναι απαραίτητη, γιατί βοηθάει τους νέους να κρίνουν καλύτερα τη δουλειά του τεχνίτη.
Κύριος σκοπός, λοιπόν, της πολιτείας είναι η εκπαίδευση των πολιτών, ώστε να γίνουν ενάρετοι. Η ιδανική πολιτεία πρέπει να εκπαιδεύει τους πολίτες, σύμφωνα με τους θεσμούς, που η ίδια έχει θέσει, γιατί μόνο με αυτόν τον τρόπο μπορεί να διατηρηθεί.
Επιπλέον, η εκπαίδευση πρέπει να είναι ίδια για όλους τους πολίτες και μάλιστα η πολιτεία είναι αυτή, που πρέπει να αναλάβει την εκπαίδευση των νέων και όχι οι ίδιοι οι γονείς των παιδιών. Είναι καθήκον του νομοθέτη να φροντίσει ώστε η παιδεία να προάγει το πολίτευμα, το οποίο διαμορφώνεται και συντηρείται από το χρέος των πολιτών, που με τη σειρά του καλλιεργείται από την εκπαίδευση.
Συμπερασματικά, λοιπόν, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, δύο είναι οι στόχοι της εκπαίδευσης: α) η διαμόρφωση ενός χαρακτήρα κατάλληλου για το πολίτευμα. Η έμφαση δίνεται στην ανάπτυξη της προσωπικότητας, όχι στη συσσώρευση γνώσεων και τον έλεγχό τους ( όπως γίνεται σήμερα με τις συνεχείς εξετάσεις). Μαζί με τους στόχους που είναι κοινοί για την πόλη, προάγεται και η ιδιαιτερότητα του ατόμου και β) η προετοιμασία για τις δραστηριότητες του ελεύθερου χρόνου. Απώτατος στόχος είναι η ευδαιμονία. Στην ευδαιμονία στοχεύει η αρετή. Ωστόσο και η μάθηση και η εφαρμογή της αρετής και η ίδια η ευδαιμονία είναι για τον Αριστοτέλη πράξεις, δραστηριότητες, καταστάσεις ενεργητικές, μ’όλη τη σημασία που έχει αυτό για μια θεωρία της εκπαίδευσης.
Πράπα Άρτεμις
