Ο Αλέξανδρος Δελμούζος (1880-1956) υπήρξε ένας από τους πιο σημαντικούς παιδαγωγούς στην ιστορία της ελληνικής εκπαίδευσης και ίσως και ο μοναδικός που αμφισβητήθηκε και διώχθηκε όσο κανείς εξ αιτίας των πρωτοπόρων ιδεών του περί εκπαίδευσης. To 1908 αναλαμβάνει τη λειτουργία του Παρθεναγωγείου του Βόλου. Το Ανώτερο Παρθεναγωγείο του Βόλου αποτέλεσε για τον Δελμούζο το γόνιμο έδαφος πάνω στο οποίο θα έθετε σε εφαρμογή τις φιλελεύθερες παιδαγωγικές του αντιλήψεις. Ιδέες όμως που πολεμήθηκαν από τη συντηρητική κοινωνία του Βόλου και που κατέληξαν στη δίκη του Ναυπλίου το 1914, γνωστή και ως «δίκη των Αθεϊκων», αφού μαζί με τον Σαρατσή κατηγορήθηκαν ότι «προσεπάθησαν να ελκύσωσι προσηλύτους εις […] την αθεΐαν […] και εξέφραζον δημοσία αρχάς, δόξας και φρονήματα τα οποία αντιβαίνουσιν εν γένει εις τας βάσεις της θρησκείας και της ηθικής». Αν και τελικά αθωώθηκαν, το σχολείο δε λειτούργησε ποτέ ξανά.
Παράλληλα με τη λειτουργία του ΑΠΒ, το 1910 και ύστερα από την πρωτοβουλία του Βενιζέλου, ίδρυσε μαζί με τον Γληνό και τον Τριανταφυλλίδη τον« Εκπαιδευτικό Όμιλο » σκοπός του οποίου ήταν ο εκσυγχρονισμός της εκπαίδευσης. Το Δελτίο που εξέδιδε ο όμιλος διέφερε από το τότε γνωστό παιδικό περιοδικό τη «Διάπλασις των Παίδων » καθώς ξεχώριζε για την παιδοκεντρική προσέγγιση του. Το 1918 συντάσσει το «Αλφαβητάρι στον Ήλιο » και «Τα Ψηλά Βουνά » του Ζαχαρία Παπαντωνίου.
Με την πτώση των Βενιζελικών και την άνοδο των Βασιλικών το 1920 φεύγει για τη Γερμανία από όπου και επιστρέφει το 1924 όπου και αναλαμβάνει τη διεύθυνση της Μαρασλείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας. Όμως και εκεί ο τρόπος διδασκαλίας της Ιστορίας, από μια γυναίκα καθηγήτρια την Ρόζα Ιμβριώτη, ξεσήκωσε νέο κύμα αντιδράσεων. Η κοινωνία της εποχής εκείνης, έχοντας νωπές ακόμα τις μνήμες της μικρασιατικής καταστροφής και πνιγμένη στο συντηρητισμό της, δεν μπόρεσε να δεχθεί τον νεωτεριστικό τρόπο διδασκαλίας της Ιστορίας και δη από μια γυναίκα. Έτσι για μια ακόμα φόρα το εγχείρημα του Δελμούζου καταδικάσθηκε. Τόσο ο Δελμούζος όσο και ο Γληνός έχασαν τις θέσεις τους στη δίκη που ακολούθησε. Η φήμη τους ωστόσο αποκαταστάθηκε το 1926. Το μεγαλύτερο πλήγμα όμως για τον Δελμούζο ήταν η ρήξη των φιλικών του σχέσεων με τον Γληνό και η διάλυση του Ομίλου εξαιτίας πολιτικών και κοινωνικών διαφορών με τον δεύτερο.
Το 1929 ανέλαβε την ηγεσία του Πανεπιστήμιου της Θεσσαλονίκης που τότε αποτελούσε τον αντίποδα του Πανεπιστήμιου των Αθηνών. Ο φιλελεύθερος και δημοτικιστικός χαρακτήρας του Πανεπιστήμιου της Θεσσαλονίκης ήταν απόλυτα συμβατός με εκείνον του Δελμούζου. Μάλιστα θεωρούσε πως η ένταξη παιδαγωγικών μαθημάτων στο τμήμα της Φιλοσοφικής ήταν υψίστης σημασίας για να καταστεί ο δάσκαλος και μορφωτικά και παιδαγωγικά ικανός να διδάσκει. Η ίδρυση του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης (19934-1935) ήταν αυτό που παρακίνησε τον Δελμούζο να αναλάβει την έδρα, αν και η εποπτεία του δε διήρκεσε παραπάνω από έξι μήνες. Εκεί εφαρμόσθηκαν οι παιδαγωγικές αρχές και αντιλήψεις του Δελμούζου, αντιλήψεις και αρχές που ουδεμία σχέση έχουν με εκείνες τις επαναστατικές πρακτικές του ΑΠΒ ή της Μαρασλείου. Πλέον, η στάση του Δελμούζου απέναντι στα πολιτικά πράγματα χαρακτηρίζεται από μια πολιτική ουδετερότητα και από μία έλλειψη μαχητικότητας. Κατά τον Δελμούζο θα έπρεπε να υπάρχει μια παιδεία «υπερκομματική». Μια κοινή εκπαιδευτική πολιτική χωρίς κομματικές ή πολιτικές επιρροές. Πρότεινε ακόμα τη συγκρότηση μιας επιτροπής από κορυφαίους εκπαιδευτικούς, καθώς θεωρούσε πώς μόνο αυτοί ήταν ικανοί να αποφασίζουν για τα εκπαιδευτικά δρώμενα.
Αδιαμφισβήτητα ο Αλέξανδρος Δελμούζος δεν ήταν μόνο ένας παιδαγωγός. Ήταν ένας δάσκαλος που αγαπούσε το ελληνικό σχολείο. Μέσα από κάθε νέο του εγχείρημα προσπαθούσε να δώσει μια νέα διάσταση στην ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα. Να την εκσυγχρονίσει. Γι αυτόν το σχολείο και η εκπαιδευτική διαδικασία απήχε μακράν από εκείνη της εποχής του. Θεωρούσε πώς ο παιδαγωγός έπρεπε να είναι διαλλακτικός, πεφωτισμένος και να αγαπάει το παιδί. Θα πρέπει ωστόσο να είναι πολιτικά ουδέτερος καθώς πίστευε πώς η ανάμειξη της πολιτείας στα εκπαιδευτικά δρώμενα λειτουργεί ανασταλτικά. Κατά τη γνώμη του ο χώρος του σχολείου πρέπει να είναι διαμορφωμένος σύμφωνα με τη φύση του παιδιού και τα μαθήματα θα έπρεπε να διδάσκονται με τρόπο φιλελεύθερο μακριά από το συντηρητισμό της ελληνικής κοινωνίας. Οι τιμωρίες, το ξύλο με τη βέργα, η υπερβολική αυστηρότητα και πειθαρχία επιδρούσαν αρνητικά. Οι μαθητές ένοιωθαν φόβο στην όψη του δασκάλου με τη βέργα. Το σχολείο εκείνης της εποχής δε βοηθούσε την ελεύθερη βούληση και η δημιουργικότητα. Προωθούσε την παπαγαλία, τη στείρα απομνημόνευση. Γι αυτό το λόγο εισήγαγε τα «σχολεία εργασίας», σε μια εποχή οπού καθετί καινούργιο διωκόταν. Διωκόταν, όπως διώχθηκε και δικάστηκε ο Δελμούζος και όπως διώκεται κάθε εκπαιδευτικός που προσπαθεί να διαφοροποιηθεί και να βάλει το λιθαράκι του σ αυτό που λέγεται Ελληνικό Σχολείο.
Ο 21ος αιώνας και η ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα έρχεται να αποδείξει πως 58 χρόνια ύστερα από το θάνατο του Αλέξανδρου Δελμούζου, οι σκέψεις του και οι θέσεις του παραμένουν πιο επίκαιρες από ποτέ. Τίποτα επί της ουσίας δεν έχει αλλάξει. Όλα έχουν μείνει ίδια. Η βέργα αποσύρθηκε, μα η στείρα απομνημόνευση ζει και βασιλεύει. Καμία ουσιαστική αλλαγή σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που ολοένα και μαραζώνει. Καμία πρωτοβουλία για να λυθούν τα χρόνια προβλήματα που ταλανίζουν το ελληνικό σχολείο. Η πολιτεία αναμειγνύεται στα εκπαιδευτικά πράγματα με αποτέλεσμα να δυσκολεύει την εκπαιδευτική διαδικασία. Τα παιδιά συνεχίζουν να μην αγαπούν το σχολείο. Όχι από φόβο προς τη βέργα. Βέργα πλέον δεν υπάρχει. Δεν υπάρχουν χαρακιές στα χέρια. Μα υπάρχουν χαρακιές στη ψυχή από τη δημιουργικότητα που σκοτώθηκε. Από τους χιλιάδες Δελμούζους που αρκέστηκαν στη δημοσιοϋπαλληλική θέση που τους δόθηκε. Στην πολιτεία που δεν δίνει το χώρο και το χρόνο για καινοτομίες που θα βελτιώσουν το σχολείο.
Ο Δελμούζος δεν επεδίωκε να φτιάξει ένα νέο Σάμερχιλ, μα ένα καλύτερο σχολείο. Και γι αυτό πολεμήθηκε και διώχθηκε και συκοφαντήθηκε. Μπορεί να μην κατάφερε να υλοποιήσει το όραμα του μα κατάφερε κάτι πολύ σημαντικό. Να αφήσει το στίγμα του μέσα μας. Άλλωστε ποιος από έμας δεν θυμάται να του διαβάζουν παραμύθι ξεκινώντας με τη γνωστή φράση «Κόκκινη κλωστή δεμένη στην ανέμη τυλιγμένη…;»
Ευαγγελία Τζιάκα
πηγές:
http://www.eriande.elemedu.upatras.gr/eriande/synedria/synedrio4/praktika1/eleytherakis.htm
http://www.tovima.gr/society/article/?aid=375690
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BB%CE%AD%CE%BE%CE%B1%CE%BD%CE%B4%CF%81%CE%BF%CF%82_%CE%94%CE%B5%CE%BB%CE%BC%CE%BF%CF%8D%CE%B6%CE%BF%CF%82
http://www.patris.gr/articles/74393?PHPSESSID=2tvr280qin0s4olhf5p0m10q50#.V8SrmJiLTIU
http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=461&t=460
