Η Γερμανία δεν είναι απλά η Μέρκελ, ο Σόιμπλε, η Siemens, ο Χίτλερ, το 3ο Ράιχ… Είναι μια χώρα με αμέτρητους συγγραφείς, ποιητές, φιλοσόφους, ζωγράφους και άλλους πολλούς που ασχολούνται με τις τέχνες ανά τους αιώνες. Θεωρώ λοιπόν πως είναι άδικο να στεκόμαστε μόνο σ’ αυτά που ανέφερα αρχικά και να αγνοούμε την ύπαρξη των υπολοίπων.
Θα προσπαθήσω να σας δώσω μια μικρή μόνο ιδέα από την άλλη Γερμανία, την Γερμανία που γνώρισα και αγάπησα μέσα από τα βιβλία, την Γερμανία που ακόμη και σήμερα καταφέρνει να με εκπλήσσει ευχάριστα στον τομέα των τεχνών και όχι μόνο!
Δεν θα μπορούσα να ξεκινήσω με κάποιον άλλο, παρά με τον κορυφαίο – κατά την ταπεινή μου άποψη- γερμανό ποιητή, συγγραφέα, φιλόσοφο και πολλά ακόμη, τον Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε (1749-1832). Από μικρή ηλικία φάνηκε η κλίση του στην λογοτεχνία. Η μητέρα του τον ενθάρρυνε να γράφει και αυτό έκανε. Στα 25 του χρόνια δημοσίευσε το έργο «Τα πάθη του Βέρθερου», με το οποίο κατάφερε να κάνει ολόκληρη την Ευρώπη να μιλάει γι’ αυτόν. Ακολούθησαν πολλά ακόμη έργα και ποιήματα με το κύκνειο άσμα του τον «Φάουστ» να αναφέρεται στην αιώνια μάχη του καλού και του κακού. Μπορώ όμως να ξεχωρίσω τις «Εκλεκτικές Συγγένειες», μέσω των οποίων τίθεται το εξής – πλήρως ρηξικέλευθο για την εποχή του – ερώτημα: Οι άνθρωποι ταιριάζουν μεταξύ τους και είναι μαζί λόγω της ελευθερίας των επιλογών τους ή λόγω μιας χημείας των παθών (σύμφωνα με το πρότυπο της χημείας των φυσικών στοιχείων, όπως περιγράφει στο έργο του); Ερώτημα που ακόμη και σήμερα έχει διαφορετικές απαντήσεις ανάλογα με την οπτική του καθενός.
Στενός φίλος του Γκαίτε και συνεργάτης του τις δύο τελευταίες δεκαετίες της ζωής του ήταν ο Γιόχαν Κρίστοφ Φρήντριχ Σίλερ (1759-1805), ποιητής, δραματουργός, ιστορικός και φιλόσοφος. Το 1783 το δραματικό έργο του «Οι ληστές» είχε τεράστια ανταπόκριση αλλά εξαιτίας του φιλελεύθερου περιεχομένου του ενόχλησε την εξουσία. Τον προέτρεψαν να μην ξαναγράψει και να ασχοληθεί με την ιατρική που είχε σπουδάσει, αλλά ο ίδιος δραπέτευσε στο Μάνχαϊμ, όπου με τη βοήθεια του Γκαίτε διορίστηκε στο πανεπιστήμιο της Ιένα ως καθηγητής ιστορίας και συνέχισε να γράφει. Ξεχωρίζει το ποίημα του «Ωδή στη χαρά», το οποίο έγινε ευρέως γνωστό όταν μελοποιήθηκε από τον Μπετόβεν στην Ενάτη Συμφωνία του με κάποιες τροποποιήσεις.
«Λαοί, θάρρος! η αντοχή να μη σας λείψει,
και για ανώτερο έναν κόσμο υπομονή!
Πάνω εκεί, περ’ απ’ των άστρων τη σκηνή,
ένας θεός στέκει τρανός, και θ’ ανταμείψει.»
Την ίδια περίπου περίοδο γεννήθηκε ο Νοβάλις (1772-1801), φιλολογικό ψευδώνυμο του Γκέοργκ Φίλιπ Φρήντριχ φον Χάρντενμπεργκ, ο οποίος ήταν από τους πρώτους βασικούς εκπροσώπους της διδασκαλίας του πρώιμου γερμανικού ρομαντισμού. Το ποίημα του «Ύμνοι στη νύχτα» το εμπνεύσθηκε μετά τον θάνατο της αρραβωνιαστικιάς του. Σε αυτό εκφράζει τον έρωτα που τρέφει για την αγαπημένη του και την επιθυμία να την ακολουθήσει στο θάνατο:
«Τώρα γνωρίζω πότε θα φανεί το τελευταίο πρωί. Πότε το φως τη Νύχτα και τον έρωτα δεν θα αποδιώξει ξανά. Πότε ο ύπνος παντοτινός και μόνο ένα αστείρευτο όνειρο θά ‘ναι. Αιθέριο κάματο μέσα μου νοιώθω. Μακρύς κι επίπονος προς τον άγιο τάφο ο δρόμος, βαρύς ο σταυρός.»
Την ίδια χρονιά με τον Νοβάλις γεννήθηκε ο Φρήντριχ φον Σλέγκελ (1772-1829), συγγραφέας και φιλόσοφος, ηγετική φιγούρα της σχολής του ρομαντισμού στη Γερμανία. Το 1798 εξέδωσε με τον αδερφό του Αύγουστο, τον Νοβάλις και άλλους το περιοδικό Athenäum. Σε αυτό χαρακτηριζόταν η ρομαντική ποίηση ως αντίθετη προς την κλασική και αναλύονταν με μεγάλη σαφήνεια οι βασικές αρχές του γερμανικού ρομαντισμού.
Ο Χάινριχ Χάινε (1797-1856) ανήκε κι αυτός στους μεγάλους γερμανούς ρομαντικούς ποιητές μ’ έναν λόγο απλό, λιτό, παραδοσιακό. Χαρακτηριστικό το ερώτημά του: «Πρέπει η ποίηση να αντιμετωπίζει την πραγματικότητα ή να την αποφεύγει;». Βέβαια του αναγνωρίζεται ότι έγινε ο εκπρόσωπος της μεταρομαντικής κρίσης στη Γερμανία, συνειδητοποιώντας την ανεπάρκεια της παράδοσης στον δρόμο που ανοιγόταν μπροστά.
Χίλια κομμάτια γύρω μας ο κόσμος κι η ζωή…
Χίλια κομμάτια γύρω μας ο κόσμος κι η ζωή !
Θα πάω να βρω έναν Γερμανό Καθηγητή.
Ξέρουν οι τέτοιοι τη ζωή να συμμαζεύουν
και σ’ ένα Σύστημα σαφώς να μας την ερμηνεύουν·
Του σύμπαντος τα χάσματα και τα κενά
βουλώνουν μ’ όνειρα γλυκά και με χασμουρητά.
Άλλος ένας μεγάλος συγγραφέας ήταν ο Τόμας Μαν (1875-1955). Όπως έχει υποστηρίξει ο ίδιος δεν του άρεσε ποτέ το σχολείο και όσες γνώσεις είχε, τις απέκτησε με αυτοδίδακτο και ελεύθερο τρόπο. Παρόλο που το πιο γνωστό του έργο είναι «Ο θάνατος στη Βενετία», ξεχωρίζω «Το μαγικό βουνό» για όλα τα συναισθήματα που μ’ έκανε να νιώσω διαβάζοντας το ή μάλλον καλύτερα βυθιζόμενη μέσα στην ιστορία αυτή. Ταυτίζεσαι με τον ήρωα, τον Χανς, και οι σελίδες περνούν τόσο γρήγορα, χωρίς να το καταλάβεις. Ο Τόμας Μαν αριστοτεχνικά σε βάζει στο μαγικό του βουνό, εκεί όπου ο χρόνος κυλάει διαφορετικά. Εκεί όπου οι προβληματισμοί γιγαντώνονται και τελικά ο ήρωας προσπαθεί να φτάσει στην απόλυτη ελευθερία. Αν θα φτάσει είναι κάτι που μπορείτε να το μάθετε μόνοι σας!
Στην ίδια κατηγορία και ο Μπέρτολτ Μπρεχτ (1898-1956) θεατρικός συγγραφέας και δραματουργός, ο οποίος διακατεχόταν από μία επιθυμία να διδάξει και να ενθαρρύνει τον κόσμο να σκέφτεται μόνος του. Μετά την άνοδο του ναζισμού στην Γερμανία αυτοεξορίζεται και γράφει μερικά από τα πιο σημαντικά του έργα. Το «Μάνα κουράγιο» και «Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν» είναι τα δικά μου αγαπημένα για διαφορετικούς λόγους το καθένα. Το πρώτο γιατί μας δείχνει τη δύναμη, το ένστικτο της αυτοσυντήρησης που μπορεί να έχει ένας άνθρωπος σε πολύ δύσκολες καταστάσεις. Το δεύτερο λόγω του ηθικού προβλήματος και ερωτήματος αν μπορεί ένας καλός άνθρωπος να επιβιώσει σε μια κοινωνία διεφθαρμένων, το οποίο σαφώς σε βάζει σε σκέψεις και είναι πάντα επίκαιρο.
Πιο πρόσφατος ποιητής, πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας ο Γκίντερ Γκρας (1927-2015) ήταν η φωνή της μεταπολεμικής γενιάς της Γερμανίας που έφερνε μονίμως τους συμπολίτες του σε αντιπαράθεση με το ναζιστικό παρελθόν τους. Πλήρως πολιτικοποιημένος δημοσίευσε αρκετά δοκίμια για μία Γερμανία απαλλαγμένη από φανατισμούς και ολοκληρωτικές ιδεολογίες. Όταν εκδόθηκε το «Τενεκεδένιο ταμπούρλο» υπήρξαν θετικές και αρνητικές αντιδράσεις. Κάποιοι το χαρακτήρισαν ανήθικο ενώ άλλοι το θεώρησαν αριστούργημα. Είναι πάντως γεγονός ότι όλα τα υπόλοιπα μυθιστορήματά του έμειναν στη σκιά του τενεκεδένιου ταμπούρλου. Το 2012 δημοσιεύτηκε το ποίημά του «Η ντροπή της Ευρώπης», το οποίο επικρίνει την στάση των Ευρωπαίων απέναντι στην Ελλάδα.
«Στερημένη από πνεύμα, Εσύ θα φθαρείς χωρίς τη Χώρα, που το πνεύμα της, Εσένα,
Ευρώπη, εδημιούργησε.»
Η αλήθεια είναι πως υπάρχει πλήθος συγγραφέων, ποιητών και άλλων γερμανών που έχουν προσφέρει πολλά στον τομέα των Τεχνών παγκόσμια. Αυτή ήταν μια μικρή γεύση, γλυκιά θεωρώ, για να αναρωτηθεί ο καθένας μας πόσα προσφέρει η Τέχνη στον άνθρωπο. Και είναι πολλά και παντοτινά!
Ειρήνη Κεμερλή
http://tvxs.gr/
https://www.sansimera.gr/biographies
http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=88623
http://www.literaturwelt.com/epochen.html
Εγκυκλοπαίδεια LAROUSSE
Λεξικό της Φιλοσοφίας, Θεοδόσης Πελεγρίνης, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2004
Deutsche Literaturgeschichte, Verlag J. B. Metzler Stuttgart Weimar 2001
