Σήμερα έχουμε την τιμή να φιλοξενούμε τον ειδικό παιδαγωγό Φώτη Παπαναστασίου ο οποίος μας παίρνει απ΄το χέρι για να μας γνωρίσει τον ξεχωριστό κόσμο της Ειδικής αγωγής. Με λόγια απλά αποσαφηνίζει όρους που συγχέουμε.
Πείτε μας δυο λόγια για να σας γνωρίσουμε αλλά και να εξηγήσουμε την επαγγελματική σας ιδιότητα, μιας και ο ρόλος του ειδικού παιδαγωγού τείνει να συγχέεται από τους γονείς.
Είμαι Ειδικός Παιδαγωγός με μεταπτυχιακές σπουδές στη Σχολική Ψυχολογία. Διαχειρίζομαι την ιστοσελίδα eidikospaidagogos.gr και συμμετέχω ως ομιλητής σε σεμινάρια που αφορούν την Ειδική Αγωγή κι Εκπαίδευση.
Πράγματι, ο ρόλος του ειδικού παιδαγωγού συγχέεται από πολλούς γονείς και πολύ συχνά μας ρωτούν τι είδους παρέμβαση παρέχουμε στα παιδιά. Ο ρόλος του ειδικού παιδαγωγού ξεκινά από τον τομέα διάγνωσης κι αξιολόγησης των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών ή δυσκολιών μάθησης ενός μαθητή. Είναι ο ειδικός που παρεμβαίνει, είτε ομαδικά είτε ατομικά, κι αλληλεπιδρά θεραπευτικά κι εκπαιδευτικά σε παιδιά προσχολικής, σχολικής ηλικίας αλλά και σε εφήβους. Ο ρόλος του είναι συμβουλευτικός κι υποστηρικτικός, τόσο για το παιδί όσο και για την οικογένειά του.
Στην ουσία μαθαίνει στο παιδί πώς να μαθαίνει. Χρησιμοποιεί εναλλακτικούς τρόπους διδασκαλίας και διδάσκει στο παιδί στρατηγικές μάθησης. Μέσω της εξατομικευμένης παρέμβασης ή της διαφοροποιημένης διδασκαλίας στηρίζει το παιδί ώστε να μπορέσει να ξεπεράσει εκπαιδευτικές, κοινωνικές ή/και ψυχολογικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει λόγω των δυσκολιών του.
Μπορείτε να μας αναφέρετε τις πρώτες σημαντικές ενδείξεις στη συμπεριφορά και ανάπτυξη του παιδιού οι οποίες θα πρέπει να κινητοποιήσουν έναν γονέα να ζητήσει τη συμβουλευτική στήριξη σας;
Οι ενδείξεις ανάλογα με τη διαταραχή ή την όποια δυσκολία αντιμετωπίζει το κάθε παιδί είναι διαφορετικές. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις που μπορούν να κινητοποιήσουν τους γονείς ώστε να προβούν σε μία έγκαιρη διάγνωση και παρέμβαση. Αν το παιδί…
Στο τέλος του 2ου έτους:
- Δεν μπορεί να τρέξει
- Δε κλωτσάει μία μπάλα
- Δεν έχει τουλάχιστον 6 συγκεκριμένες λέξεις
- Δε δείχνει σωστά δύο εικόνες σε ένα βιβλιαράκι.
- Δε φτιάχνει ένα πύργο με 4 τουβλάκια.
- Δε κάνει συμβολικό παιχνίδι.
Στο τέλος του 3ου έτους:
- Δεν πετάει τη μπάλα πάνω από τους ώμους.
- Δεν ονοματίζει τουλάχιστον τέσσερις εικόνες σε βιβλιαράκι.
- Δε φτιάχνει πύργο με 6 τουβλάκια.
- Δε μιμείται στο χαρτί μια κάθετη γραμμή.
- Δεν έχει λόγο. Πρόταση 5 λέξεων
- Δεν παίζει με παιδιά.
- Δεν αυτοεξυπηρετείται με λίγη βοήθεια.
Στο τέλος του 4ου έτους:
- Δεν ισορροπεί στο ένα πόδι για τουλάχιστον 1-2 δευτερόλεπτα.
- Δε γνωρίζει μερικά χρώματα ή να μετράει 1-2 τουβλάκια.
- Δεν έχει καθαρό λόγο.
- Δεν αντιγράφει έναν κύκλο.
- Δεν αναφέρει το όνομα ενός φίλου ή φίλης.
Στο τέλος του 5ου έτους:
- Δε μπορεί να πηδήξει στο ένα πόδι.
- Δεν έχει τουλάχιστον 4 προθέσεις, 4 επίθετα, 4 χρώματα.
- Δεν αντιγράφει ένα σταυρό ή έναν άνθρωπο με τουλάχιστον 4 μέρη του σώματος.
- Δεν παίζει επιτραπέζια παιχνίδια.
- Δε ντύνεται μόνος του.
Ποιες είναι οι πρώιμες ενδείξεις του αυτισμού κατά την προσχολική ηλικία;
Με βάση τα τελευταία επιστημονικά δεδομένα, οι ερευνητές πιστεύουν ότι τα σημάδια του αυτισμού μπορούν να εντοπιστούν και σε μωρά κάτω των τεσσάρων μηνών.
Ορισμένα προειδοποιητικά σημάδια του αυτισμού είναι τα εξής:
Ηλικία 3 μηνών:
- Δεν ανταποκρίνεται σε δυνατούς θορύβους
- Δεν ακολουθεί αντικείμενα που κινούνται
- Δεν πιάνει και δεν κρατά αντικείμενα
- Δε χαμογελά
- Δεν παράγει ήχους
- Δεν εστιάζει και δε δίνει προσοχή σε νέα πρόσωπα
Ηλικία 7 μηνών:
- Δε γυρνά το κεφάλι του γιανα εντοπίσει την πηγή ενός ήχου
- Δε δίνει προσοχή ή δεν εστιάζει στα πρόσωπα των γονιών του
- Έχει ελλιπή βλεμματική επαφή
- Δε γελά
- Δε δείχνει ενδιαφέρον για τα αντικείμενα γύρω του
- Δε δείχνει ενδιαφέρον για παιχνίδια με ήχους που μπορεί να του κάνουν οι γονείς του, όπως κρυφτό με τα χέρια τους που συνοδεύεται από κάποιον ήχο (τσα!)
- Δεν προσπαθεί να προσελκύσει την προσοχή των άλλων με διάφορες κινήσεις ή ήχους
Ηλικία 12 μηνών:
- Δεν προσπαθεί να εξερευνήσει το περιβάλλον του
- Δε λέει απλές λέξεις (μαμά,κτλ)
- Δεν εστιάζει σε αντικείμενα ή φωτογραφίες
- Δεν μπορεί να σταθεί όταν υποστηρίζεται
- Δεν ανταποκρίνεται στο όνομά του
Ηλικία 24 μηνών:
- Δυσκολεύεται να περπατήσει
- Δε μιλάει ακόμα ή χρησιμοποιεί περιορισμένο λεξιλόγιο (λιγότερες από 15 λέξεις)
- Δε χρησιμοποιεί φράσεις με δύο λέξεις
- Φαίνεται να μη κατανοεί τη λειτουργία και τη χρησιμότητα των κοινών αντικειμένων οικιακής χρήσης, όπως πιρούνι, κουτάλι, κτλ
- Δε μιμείται κινήσεις ή λέξεις-εκφράσεις
- Δεν μπορεί να κινήσει ένα τροχοφόρο παιχνίδι
- Δεν μπορεί να ακολουθήσει απλές οδηγίες
Θα πρέπει να σημειωθεί πως τα παραπάνω σημάδια-ενδείξεις δεν αποτελούν διαγνωστικό εργαλείο για τον αυτισμό. Σε περίπτωση που το παιδί σας παρουσιάζει την πλειοψηφία αυτών των ενδείξεων, καλό θα είναι να απευθυνθείτε σε έναν ειδικό, ο οποίος μπορεί να κάνει μια έγκυρη διάγνωση και να σας καθοδηγήσει.
Υπάρχουν τρόποι να οργανώσεις το δωμάτιο του παιδιού με ΔΕΠΥ(Διάσπαση Προσοχής);
Το παιδί με ΔΕΠΥ, όπως και κάθε παιδί, θα πρέπει να μάθει την οργάνωση αρχικά μέσα από δραστηριότητες του σπιτιού. Μια πολύ καλή αρχή είναι να μάθει να τακτοποιεί και να οργανώνει το δωμάτιό του. Χωρίστε το δωμάτιο σε τμήματα, π.χ. κρεβάτι, βιβλιοθήκη, γραφείο, κτλ, έτσι θα του είναι πιο εύκολο να το τακτοποιήσει. Χρησιμοποιήστε χρονόμετρο και κάν’ τε την όλη διαδικασία παιχνίδι, κάνοντας διαγωνισμό για το ποιος θα μαζέψει πιο σωστά μέσα σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα το δωμάτιό του. Τοποθετήστε ένα κουτί σε ένα μέρος του δωματίου όπου θα αφήνει εκεί τα πράγματα που δεν του χρειάζονται πια. Πριν πεταχτούν θα πρέπει να ξανακάνει έναν έλεγχο για να είναι σίγουρο το παιδί ότι πλέον του είναι περιττά.
Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε ένα παιδί με μαθησιακές δυσκολίες να κάνει φίλους;
Δεν είναι λίγοι αυτοί που πιστεύουν πως τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες αντιμετωπίζουν προβλήματα μόνο στα σχολικά μαθήματα. Αυτή η άποψη όμως είναι λανθασμένη. Τα σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα αποδεικνύουν ότι τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες αντιμετωπίζουν κοινωνικά και συναισθηματικά προβλήματα. Η αιτία αυτών των προβλημάτων είναι είτε η επαναλαμβανόμενη αποτυχία στα σχολικά μαθήματα είτε προβλήματα σε γνωστικές λειτουργίες.
Οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες συχνά αισθάνονται κοινωνικά απομονωμένοι και δυσκολεύονται να δημιουργήσουν ή/και να διατηρήσουν φιλικές σχέσεις με τους συνομηλίκους τους. Μολονότι η φιλία είναι μια έμφυτη ανάγκη για κάθε παιδί, στα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες χρειάζεται να διδαχθεί και να υποστηριχθεί τόσο από το οικογενειακό όσο κι από το σχολικό περιβάλλον.
Η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η δυσκολία στην κατανόηση και χρήση της μη λεκτικής επικοινωνίας (π.χ. η γλώσσα του σώματος), η αδυναμία επιλογής του κατάλληλου λεξιλογίου ανά περίσταση είναι ορισμένοι από τους λόγους για τους οποίους ένα παιδί με μαθησιακές δυσκολίες δυσκολεύεται στην ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων.
Ο ρόλος των γονιών στην εκμάθηση κοινωνικών δεξιοτήτων στο παιδί είναι ιδιαίτερα σημαντικός και καθοριστικός. Από πολύ μικρή ηλικία μπορούν να το επηρεάσουν ώστε να αναπτύξει φιλίες. Οι ίδιοι είναι παραδείγματα στη διαχείριση των σχέσεων.
Πώς μπορούν οι γονείς να βοηθήσουν;
Παιχνίδι ρόλων
Σε κάθε ευκαιρία οι γονείς μπορούν να παίζουν με τα παιδιά τους παιχνίδια ρόλων με σκοπό την εκμάθηση κοινωνικών δεξιοτήτων. Εναλλάσσοντας κάθε φορά τους ρόλους με το παιδί το βοηθάμε να κατανοήσει σφαιρικά την εκάστοτε κοινωνική περίσταση και να μάθει να επιλέγει τη σωστή συμπεριφορά.
Ένα φιλικό χαμόγελο
Διδάξτε στο παιδί σας να χαμογελά σε τουλάχιστον ένα άτομο την ημέρα. Δε χρειάζεται να λέει κάτι, απλά ένα φιλικό χαμόγελο. Καλό θα είναι να μάθετε στο παιδί πως αν ένας συμμαθητής δεν ανταποκριθεί στο χαμόγελό του, να συνεχίσει την πορεία του ή να κοιτάξει αλλού. Στο τέλος της ημέρας συζητήστε με το παιδί πόσοι άνθρωποι ανταποκρίθηκαν στο χαμόγελό του και πόσοι όχι. Το βοηθάμε να κατανοήσει τους λόγους που κάποιος συμμαθητής του δεν του ανταπέδωσε το χαμόγελο.
Εξωσχολικές δραστηριότητες
Βοηθήστε το παιδί σας να ανακαλύψει τις δυνατότητές του και τα ενδιαφέροντά του. Επιλέξτε μαζί του μια εξωσχολική δραστηριότητα που θα του ταιριάζει και θα το εκφράζει. Οι εν λόγω δραστηριότητες είναι μια πολύ καλή ευκαιρία το παιδί να έρθει σε επαφή με συνομηλίκους σε ένα πιο χαλαρό πλαίσιο.
Δημοφιλή παιχνίδια
Παίξτε με το παιδί στο σπίτι παιχνίδια και δραστηριότητες που είναι δημοφιλή στο σχολείο. Μάθετε στο παιδί τους κανόνες των παιχνιδιών και πως μπορούν να λάβουν μέρος. Το παιδί θα δημιουργήσει θετική στάση απέναντι σε αυτές τις δραστηριότητες, θα εξοικειωθεί μαζί τους και θα θελήσει να συμμετάσχει σε αυτές πιο εύκολα στο σχολείο.
Ευγενικές ερωτήσεις
Διδάξτε στο παιδί σας πως την τέχνη της ευγενικής «ανάκρισης». Μάθετε στο παιδί πως να ρωτά ευγενικά τον συνομιλητή για τα ενδιαφέροντά του έτσι ώστε να βρει κοινά με τους συνομηλίκους του και να δημιουργήσει φιλικές σχέσεις.
Κύκλος φίλων
Δημιουργήστε ένα κύκλο φίλων με παιδιά από τη γειτονιά ή παιδιά φίλων σας. Καλέστε τα παιδιά στο σπίτι σας και δημιουργήστε τις συνθήκες για δημιουργικό παιχνίδι και κοινωνική αλληλεπίδραση. Θα πρέπει στις πρώτες κυρίως συναντήσεις να έχετε ενεργό ρόλο και να μην αφήσετε το παιδί εντελώς μόνο. Οι συναντήσεις αυτές θα πρέπει να γίνονται κάθε εβδομάδα. Μόλις το παιδί εξοικειωθεί και νιώθει χαρούμενο με τα άλλα παιδιά, είναι ίσως η ώρα να αφήσετε το παιδί μόνο του στο σπίτι ενός άλλου παιδιού. Στην αρχή για μικρό χρονικό διάστημα και στη συνέχεια για μεγαλύτερο.
Σε κάθε περίπτωση οι γονείς θα πρέπει να έχουν θετική στάση απέναντι στις κοινωνικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει το παιδί τους με μαθησιακές δυσκολίες και να προσδοκούν την επιτυχία. Δε θα πρέπει να πιέζουν το παιδί να βιώσει καταστάσεις για τις οποίες δεν είναι προετοιμασμένο. Κάθε παρέμβασή τους θα πρέπει να ακολουθεί τους ρυθμούς του παιδιού και τα ενδιαφέροντά του. Να θυμούνται πως τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες έχουν ανάγκη τη φιλία όπως κάθε άλλο παιδί και πως μέσα από την εκπαίδευση μπορούν να κατακτήσουν τις απαραίτητες κοινωνικές δεξιότητες.
Με τις ξένες γλώσσες τι; Θα το επιβαρύνουν; Πότε είναι καλά να ξεκινήσει ένα παιδί με μαθησιακές δυσκολίες την πρώτη του ξένη γλώσσα; Ποιες είναι οι προτάσεις σας για την αντιμετώπιση των δυσκολιών κατά την εκμάθηση της;
Ένα παιδί με οποιαδήποτε μορφή ειδικών μαθησιακών δυσκολιών είναι σε θέση και μπορεί να πετύχει στην εκμάθηση μια ξένης γλώσσας.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα ελλείμματα μνήμης που παρουσιάζει ένα παιδί με μαθησιακές δυσκολίες επηρεάζουν την εκμάθηση μίας ξένης. Σε μία ξένη γλώσσα το λεξιλόγιο στηρίζεται στη μνήμη, έτσι είναι προφανές ότι σε αυτό τον τομέα το παιδί με δυσλεξία θα δυσκολεύεται αρκετά.
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι πολύ σημαντικός στην προσπάθεια εκμάθησης μια ξένης γλώσσας. Θα πρέπει να είναι καταρτισμένος και να έχει προϋπηρεσία σε μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες. Έτσι, θα βοηθήσει και το παιδί να αισθανθεί ασφαλές, θα τονωθεί η αυτοπεποίθησή του και θα δει με θετικό μάτι την εκμάθηση μίας ξένης γλώσσας.
Ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να επιλέξει τον πιο κατάλληλο τρόπο διδασκαλίας ώστε να βοηθήσει το δυσλεκτικό παιδί να προχωρήσει με θέληση και όχι να εγκαταλείψει την προσπάθεια αυτή. Έτσι το άγχος του παιδιού θα μειωθεί θα αποκτήσει μία θετική στάση προς τη γλώσσα.
Το πότε θα ξεκινήσει ένα παιδί με μαθησιακές δυσκολίες την εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας παίζει σημαντικό ρόλο, αλλά όχι τον σημαντικότερο. Εξαρτάται από τις δυνατότητες και τα μοναδικά χαρακτηριστικά του κάθε παιδιού. Το ιδανικό σε αυτές τις περιπτώσεις θα ήταν το παιδί να βρίσκεται στο Δημοτικό.
Επικρατεί η εξής άποψη: « τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες και συγκεκριμένα τα δυσλεκτικά παιδιά είναι πιο έξυπνα », ισχύει; Στηρίζεται κάπου αυτό;
Πρόκειται για έναν μύθο. Κατά καιρούς έχουν επικρατήσει διάφοροι μύθοι σχετικά με τη νοημοσύνη των παιδιών με Μαθησιακές Δυσκολίες. Άλλοι υποστηρίζουν ότι τα παιδιά αυτά έχουν χαμηλό δείκτη νοημοσύνης κι άλλοι ότι πρόκειται για νοητικώς χαρισματικά παιδιά.
Οι μαθητές με Μαθησιακές Δυσκολίες έχουν τουλάχιστον «φυσιολογικό» δείκτη νοημοσύνης. Το κατώτερο επίπεδο νοημοσύνης των παιδιών με Μαθησιακές Δυσκολίες είναι το κατώτερο όριο του «φυσιολογικού». Ενώ το ανώτερο επίπεδο δεν έχει όρια. Μπορεί ένα παιδί με Μαθησιακές Δυσκολίες να έχει και υψηλό δείκτη νοημοσύνης. Αυτό δε σημαίνει όμως ότι όλα τα παιδιά με Μαθησιακές Δυσκολίες έχουν υψηλό δείκτη νοημοσύνης.
Μπορούν τα εκπαιδευτικά προγράμματα που σχεδιάζει ο Ειδικός Παιδαγωγός να λειτουργήσουν προληπτικά; Και αν ναι, πώς;
Τα εκπαιδευτικά προγράμματα που σχεδιάζει ο Ειδικός Παιδαγωγός, αλλά και τα στοιχεία της αξιολόγησής του, μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για προληπτικούς λόγους. Μπορεί να εντοπίσει και να αξιοποιήσει στο μέγιστο τις ικανότητες του κάθε παιδιού, με ή χωρίς ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Να το βοηθήσει να κατακτήσει βασικές έννοιες και να μάθει να οργανώνει ποιοτικά τον χρόνο και τον χώρο του. Γενικώς, μπορεί υποστηρικτικά να συμβάλλει ώστε ο μαθητής να φτάσει στο μέγιστο των δυνατοτήτων του.
Και τώρα ας περάσουμε στην πλευρά των γονέων. Ποια θα πρέπει να είναι η στάση των γονέων απέναντι στο παιδί, καθώς από προσωπικά περιστατικά παρατηρώ πως σοκάρονται στο πρώτο άκουσμα της διάγνωσης. Μπορεί ένας γονέας να βοηθήσει στα μαθήματα του ένα παιδί με μαθησιακές δυσκολίες ή θα το μπερδέψει;
Η αλήθεια είναι ότι η επίσημη διάγνωση μπορεί αρχικά να μοιάζει αποθαρρυντική, αλλά δε θα πρέπει να στέκεται εμπόδιο στην επιτυχία του παιδιού. Αρχικά, οι γονείς θα πρέπει να ενημερωθούν για την διάγνωση που έχουν λάβει και να κατανοήσουν ότι οι Μαθησιακές Δυσκολίες δε σημαίνουν και ακαδημαϊκή αποτυχία. Θα πρέπει να ενθαρρύνουν το παιδί τους και να το υποστηρίξουν για να φτάσει στο μέγιστο των δυνατοτήτων του. Η έγκαιρη διάγνωση και η έγκαιρη παρέμβαση είναι το κλειδί της επιτυχίας.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί η σημαντικότητα της μελέτης στο σπίτι. Όταν δεν ξεπερνιούνται τα όρια στον φόρτο εργασίας, η μελέτη στο σπίτι είναι μια γέφυρα επικοινωνίας μεταξύ της οικογένειας και του σχολείου. Οι γονείς ενημερώνονται για το τι μαθαίνει το παιδί στο σχολείο, αλλά είναι και μια ευκαιρία για να ενημερώσουν τον δάσκαλο για το μαθησιακό επίπεδο των παιδιών τους.
Οι γονείς καλό θα είναι να έχουν υποστηρικτικό ρόλο στη μελέτη του παιδιού και να μην επεμβαίνουν σε υπερβολικό βαθμό. Με την πάροδο του χρόνου, θα πρέπει η υποστήριξη να φθίνει χρονικά ώστε το παιδί να μπορεί σιγά σιγά να μελετά μόνο του. Γι’ αυτό οι γονείς θα πρέπει να προσανατολίζουν την υποστήριξή τους στη σταδιακή αυτονόμηση του παιδιού. Καλό θα είναι να αναζητήσουν τους κατάλληλους ειδικούς που γνωρίζουν και μπορούν πώς να υποστηρίξουν το παιδί τους και τους ίδιους.
Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφτείτε τη σελίδα του www.eidikospaidagogos.gr
ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ
