Ένα όνομα, μια ιστορία. Μια πολύ μεγάλη ιστορία για έναν άνθρωπο – ορόσημο της Γερμανικής ποίησης και λογοτεχνίας και όχι μόνο! Μία διάνοια, πολύ μπροστά από την εποχή του, ένας άνθρωπος που μελέτησε πολλούς τομείς, όπως λογοτεχνία, φυσική, χημεία και ανατομία.
Γεννήθηκε στη Φρανκφούρτη το 1749 σε μια πλούσια οικογένεια, η οποία του προσέφερε τη δυνατότητα να μορφωθεί ποικιλοτρόπως. Έμαθε ξένες γλώσσες – ανάμεσα τους και Ελληνικά! – χορό, ιππασία κ.α. Είχε μια ιδιαίτερη έφεση προς την λογοτεχνία και το θέατρο, κάτι που ενθάρρυνε η μητέρα του. Παρόλα αυτά πήγε στη Λειψία για να σπουδάσει Νομική, όπως ο πατέρας του. Όμως η φλόγα που είχε ανάψει μέσα του σιγόκαιγε και ξεκίνησε να γράφει συνεχώς ποιήματα και να διαβάζει. Η Νομική έπρεπε να περιμένει κάποια χρόνια για να αποφασίσει ο νεαρός τότε Γκαίτε να ολοκληρώσει τις σπουδές του.
Παρά την ολοκλήρωση των σπουδών του στη Νομική η μεγάλη του αγάπη ήταν η λογοτεχνία, η οποία τον κέρδισε τελικά προς μεγάλη μας τέρψη και μας χάρισε πολλά αριστουργήματα. Με «Τα Πάθη του νεαρού Βέρθερου» έγινε παγκόσμια γνωστός σε νεαρή ηλικία και συνέχισε γράφοντας ακόμη περισσότερα με βαθιά συνείδηση και αγάπη προς αυτό που αποφάσισε να υπηρετήσει.
Το 1775 επισκέπτεται τον Δούκα της Βαϊμάρης και αναλαμβάνει διαδοχικά διάφορα κυβερνητικά καθήκοντα. Για την συνολική προσφορά του στην Βαϊμάρη τιμήθηκε με τον τίτλο ευγενείας «φον». Η πόλη αυτή λοιπόν έμελλε να είναι το δεύτερο σπίτι του και να γίνει η γνωριμία του, που αργότερα μετατράπηκε σε βαθιά φιλία, με τον Φρήντριχ Σίλερ. Οι δυο τους ήταν υπεύθυνοι των παραστάσεων του θεάτρου της Βαϊμάρης και την έκαναν πολιτιστικό-πνευματικό κέντρο της εποχής. Εκεί άφησε την τελευταία του πνοή σε μεγάλη ηλικία το 1832 και αναπαύεται μέχρι σήμερα στο κοιμητήριο της Βαϊμάρης.
Υπήρξε ένας από τους εκπροσώπους του «Θύελλα και Ορμή (Sturm und Drang)», ενός κινήματος αμφισβήτησης που υποστηρίχθηκε κυρίως από τους νέους και επαναστάτησε στη Γερμανία κατά τις δεκαετίες του 1770 και του 1780 κατά των ανωτέρων αρχών και εναντίον των μικρών αρχόντων που διοικούν τη χώρα. Εμπνεύστηκε από τα ιδεώδη της Γαλλικής Επανάστασης: η έννοια της ελευθερίας και τα ανθρώπινα δικαιώματα αποτέλεσαν θεμελιώδεις αξίες. Σύμφωνα με τον Θεοδόσιο Πελεγρίνη ήταν: « η πρώτη αντίδραση του ρομαντισμού εναντίον της κλασικής ηρεμίας του διαφωτισμού». Εμβληματικά έργα του Γκαίτε για το κίνημα ήταν το «Γκαιτς φον Μπερλίχινγκεν» και «Τα Πάθη του νεαρού Βέρθερου».
Αφήνοντας όμως τη θεωρία, αν κάνουμε μια βουτιά στα έργα του Γκαίτε θα διαπιστώσουμε ότι πολλές φορές ταυτίζεται με τους ήρωές του και τους βάζει να βιώνουν στο έπακρο τα συναισθήματά τους. Βάζει φωτιά στη συντηρητική κοινωνία του τότε και κερδίζει μια θέση – την καλύτερη! – στο πάνθεον των λογοτεχνών.
Ο «Βέρθερος» του χάρισε πανευρωπαϊκή αναγνώριση και μας έκανε να προβληματιστούμε με την απόγνωση, στην οποία μπορεί να σε φέρει ένας έρωτας. Πόσο μπορεί να σε βυθίσει αντί να σε ανυψώσει. Αναρωτιέται ο Βέρθερος: «Γιατί άραγε αυτό που κάνει την ευτυχία του ανθρώπου να πρέπει να γίνεται και η πηγή της δυστυχίας του; Αυτό το θερμό αίσθημα της πληρότητας που γεννούσε στην καρδιά μου η ζωντάνια της φύσης, το οποίο με πλημύριζε με τέτοια ηδονή, και το οποίο έκανε τον κόσμο γύρω μου παράδεισο, γίνεται τώρα για μένα ένας ανυπόφορος δήμιος, ένα διωκτικό πνεύμα που με κατατρέχει όπου και αν πάω.» Σε κρατάει σε μια εγρήγορση από την αρχή έως το τέλος. Ένα τέλος που είναι αμφιλεγόμενο. Για κάποιους αναμενόμενο, για άλλους τραβηγμένο, για μερικούς λυτρωτικό…
Στον «Φάουστ», έργο που ξεκίνησε να γράφει στα νιάτα του και ολοκλήρωσε λίγο πριν πεθάνει, βλέπουμε την αιώνια μάχη του καλού με το κακό. Αλλά από μια διαφορετική βάση κι αυτό διότι ο Γκαίτε πιστεύει ότι το καλό και το κακό είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Είναι ουσιαστικά η αιώνια μάχη του ανθρώπου με τον ίδιο του τον εαυτό. Ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που του πήρε τόσα χρόνια για να το τελειώσει.
Οι «Εκλεκτικές Συγγένειες», ένα μυθιστόρημα γραμμένο σε ώριμη ηλικία, αφορά τις ανθρώπινες σχέσεις και το πόσο αυτές επηρεάζονται από την επίδραση του έρωτα. Κρυμμένες πτυχές της προσωπικότητας των ανθρώπων έρχονται στο φως και φέρνουν τα πάνω κάτω στη ζωή τους. Άραγε ποιος θα καταφέρει να κυριαρχήσει στα συναισθήματά του; Υπάρχει ελευθερία των επιλογών ή μια συνεχόμενη ανάγκη να ακολουθούνται οι παραδοσιακές αξίες; Κι όταν τα πράγματα δεν έρχονται όπως τα θέλεις; Θα αντιδράσεις ή θα συνεχίσεις για να μην διαταράξεις την ευνομούμενη κοινωνία; Παρόλη την ένταση που δημιουργείται διαβάζοντας το μυθιστόρημα, είναι αριστουργηματικός ο τρόπος που βρίσκει ο Γκαίτε για να το ολοκληρώσει: « Έτσι λοιπόν οι δυο ερωτευμένοι αναπαύονται πλάι πλάι. Η ειρήνη αιωρείται πάνω απ’ την τελευταία κατοικία τους, χαρωπές αγγελικές μορφές, συγγενικές μαζί τους, τους κοιτάζουν απ’ το ύψος του θόλου, και πόσο γλυκιά θα είναι η στιγμή που θα ξυπνήσουν κάποτε μαζί!»
Φυσικά θα μπορούσαν να γραφτούν σελίδες ολόκληρες για την προσφορά του στην παγκόσμια ποίηση και λογοτεχνία! Αλλά μια μικρή γεύση είναι ίσως καλύτερη και σου δίνει μια αφόρμηση για τη συνέχεια. Όπως είπε και ο ίδιος ο Γκαίτε: « Η παρακμή της λογοτεχνίας είναι σημάδι της παρακμής ενός έθνους». Ας το έχουμε απλά στο πίσω μέρος του μυαλού μας!
Ειρήνη Κεμερλή
Λεξικό της Φιλοσοφίας, Θεοδόσης Πελεγρίνης, Εκδόσεις: Ελληνικά Γράμματα
Deutsche Literatur Geschichte, Sechste Überarbeitete Auflage, Verlag: J. B. Metzler
http://www.johann-wolfgang-goethe.de/
http://www.nostimonimar.gr/wolfang-goethe/
http://logotexnikoperiboli.blogspot.gr/2015/08/johann-wolfgang-goethe.html
