Τα τελευταία χρόνια ακούμε σχεδόν καθημερινά τον όρο εκπαιδευτική μεταρρύθμιση από τον εκάστοτε υπουργό Παιδείας.
Μιά από τις γνήσιες ,ωστόσο μεταβολές-μεταρρυθμίσεις που τάραξαν τα λιμνάζοντα ύδατα της εποχής σημειώθηκε ακριβώς εκατό χρόνια πριν, το 1917 από την …τριανδρία Γληνού-Δελμούζου-Τριανταφυλλίδη.
Αν και δεν είναι εύκολο να αποτυπωθούν σε λίγες σειρές το μέγεθος και η σπουδαιότητα του συγκεκριμένου εγχειρήματος θα προσπαθήσω όσο το δυνατον παραστατικότερα να αναδείξω τις σημαντικότερες πτυχές του.
Το ιστορικό πλαίσιο της περιόδου 1914-1918 σε εγχώριο αλλά και σε διεθνές επίπεδο απότελεσε ορόσημο για την κατανόηση των αλλάγων που επιχειρήθηκαν στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Έτσι συναντούμε τον βασικό υπεύθυνο για την σύνταξη των εκπαιδευτικών νομοσχεδιων του 1913, Δημήτρη Γληνό στη Θεσσαλονίκη ,όπου ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε σχηματίσει την περίφημη προσωρινή κυβέρνηση μετά το κίνημα της Δημοκρατικής Άμυνας (1916).
Ο ίδιος ,μάλιστα, ο Βενιζέλος προχωρά στο διορισμό του Γληνού ως προέδρου του τριμελούς εκπαιδευτικού συμβουλίου. Ο Γληνός συμβάλλει καίρια τότε στον προσδιορισμό του περιεχομένου και της κατεύθυνσης της εκπαιδευτικής πολιτικής της προσωρινής κυβέρνησης. Την ίδια περίοδο συντάσσει ο ίδιος την εισήγηση και το ιστορικό διάταγμα 2585 “περι διδακτικών βιβλίων” (11.5.1917) που δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στις 30.5.2017.
Όπως όριζε το άρθρο 5 του συγκεκριμένου διατάγματος,χαρακτηριστικά, για να εγκριθεί διδακτικό βιβλίο στο Δημοτικό Σχολείο απαιτείται να είναι “οσο το δυνατόν απλούν και σαφές κατά την γλώσσαν και το ύφος. Τα δε δια τας τέσσαρας πρώτας τάξεις των δημοτικών σχολείων προοριζόμενα αναγνωστικά, ως και τα βιβλία των αριθμητικών ασκήσεων δια την γ’,δ’ ,ε’ και στ’ τάξιν των αυτών σχολείων οφείλουσι να είναι γεγραμμένα εις την κοινήν ομιλουμένην (δημοτικήν) γλώσσαν απηλλαγμένην παντός αρχαϊσμού ή ιδιωτισμού”.
Το διάταγμα αυτό αποτελεί ουσιαστικά τη ληξιαρχική πράξη γέννησης του κρατικού δημοτικισμού.Όταν λοιπόν η κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης, με τη στήριξη των στρατευμάτων της Αντάντ (Entente) επιστρέφει και εγκαθίσταται στην Αθήνα, στις αρχές Ιουνίου 2017, ο Βενιζέλος έχει ήδη διορίσει το Γληνό γενικό γραμματέα του υπουργείου Παιδείας και ο νέος υπουργός τροποποιεί με απόφασή του τη σύνθεση του υπάρχοντος Εκπαιδευτικού Συμβουλίου.
Μέ έναν νέο θεσμό , των Ανωτέρων Εποπτών της Δημοτικής Εκπαίδευσης δίνεται η ευκαιρία στους Δελμούζο και Τριανταφυλλίδη να βάλουν τη σφραγίδα τους στη φυσιογνωμία της εκπαίδευσης. Με τον τρόπο αυτό ο Εκπαιδευτικός Όμιλος ( Γληνός, Δελμούζος και Τριανταφυλλίδης) εισέρχονται αποφασιστικά στο κράτος και ο χαρακτήρας της νέας μεταρρύθμισης δομείται πια με βάση τις γλωσσικές,παιδαγωγικές και ιδεολογικές κατευθύνσεις των ηγετών του.
Πάντως πριν το διορισμό των Δελμούζου και Τριανταφυλλίδη ως Ανωτέρων Εποπτών το Εκπαιδευτικό Συμβούλιο είχε εγκρίνει τα έξι πρώτα διδακτικά βιβλία της μεταρρύθμισης ( τρία Αλφαβητάρια και τρία Αναγνωστικά για τις δυο πρώτες τάξεις του Δημοτικού Σχολείου Αντίστοιχα).
Πιθανότατα οι συγγραφείς τους έσπευσαν αμέσως μετά το διάταγμα της Θεσσαλονίκης να συντάξουν ή να μεταγράψουν στη δημοτική γλώσσα τα βιβλία τους με τη βεβαιότητα ότι η δημοτική γλώσσα θα αποτελούσε και στην Αθήνα τη μορφή της σχολικής γλώσσας.
Η γλωσσική μορφή στην οποία συντάχθηκαν αυτά τα βιβλία φαίνεται με βάση τα ελάχιστα δείγματα που διασώθηκαν πως δεν ήταν σύμφωνη με τον γλωσσικό τύπο της”κοινής δημοτικής” με βάση τις πεποιθήσεις των Εποπτών και το υπόδειγμα που είχε παλιότερα προταθεί από τον Εκπαιδευτικό Όμιλο. Για το λόγο αυτό ο Τριανταφυλλίδης μετά το διορισμό του παρέλαβε τα βιβλία που είχαν ήδη εγκριθεί και τα διόρθωσε μόνο γλωσσικά δίνοντας σε αυτά γραμματική ενότητα σύμφωνα με το πανελλήνιο γλωσσικό αίσθημα, τον κοινό τύπο που διαμορφώθηκε στη σύγχρονη λογοτεχνία και τις πρακτικές ανάγκες της κοινωνίας και του σχολείου. Ήταν πια φανερό ότι η σχολική γλώσσα των αναγνωστικών απείχε από την λεγόμενη “Ψυχαρική ορθοδοξία”.
Οι προγραμματικές ιδέες για τη γλώσσα και το περιεχόμενο των αλφαβηταρίων και των αναγνωστικών της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης αποτυπώνονται φανερά στο πρακτικό της λεγόμενης “Επιτροπείας προς σύνταξιν αναγνωστικών βιβλίων του Δημοτικού Σχολείου και εξειδικεύτηκαν στη συγγραφή και έκδοση του κρατικού αναγνωστικού ,”Τα ψηλά βουνά” και του επίσης κρατικού Αλφαβηταρίου γνωστού ως “Αλφαβητάρι με τον ήλιο”, το 1919.
Πρέπει πάντως να επισημάνουμε οτι ο “τύπος της νέας σχολικής γλώσσας με ενότητα γραμματική και με σύστημα ορθογραφικό παρουσιάστηκε αναλυτικά στην έκδοση των δυο “γραμματικών οδηγιών”: Η Γραμματική Διδασκαλία των τριών πρώτων τάξεων του Δημοτικού Σχολείου (1919) και η Γλωσσική Διδασκαλία της Δ’ τάξεως του Δημοτικού Σχολείου (1920)
Όπως ανέφερε ο ίδιος ο Τριανταφυλλίδης “Γλώσσα σημαίνει γραμματική, σύστημα κανόνων και αν θέλουμε να καταρτίσουμε κοινή γραπτή γλώσσα πρέπει να τη θεμελιώσουμε σε κριτήρια αντικειμενικά”. Οι οδηγίες ,λοπόν που αναφέραμε παραπάνω, αποτέλεσαν μια συνοπτική εκδοχή του “γραμματικού τύπου της σχολικής γλώσσας” που θα ολοκληρωθεί με την προεδρία του Τριανταφυλλίδη στην έκδοση της μεγάλης Νεοελληνικής Γραμματικής ( της δημοτικής) το 1941.
Κλείνοντας και με..την ελπίδα οτι δεν κουράσαμε το αναγνωστικό μας κοινο αξίζει τον κόπο να παραθέσουμε και τα λόγια ενός από τους στυλοβάτες της μεταρρύθμισης αυτης, του Δελμούζου: Να κοιτάξουμε τα συμφέροντα όλων των κοινωνικών τάξεων και όχι μονάχα λίγων προνομιούχων με πνεύμα αληθινά φιλελεύθερο και δημοκρατικό”.
Παναγιώτης Αργυρόπουλος
