του Θάνου Κωστόπουλου
Η γνωστή ψυχολόγος Γεωργία Χριστίνα Κανελλοπούλου μιλά στην Πηγή Παιδείας και στον Θάνο Κωστόπουλο για την ψυχική υγεία, την χρήση ψυχοφαρμακευτικών σκευασμάτων και την ψυχολογική κατάσταση των Ελλήνων σήμερα.
Πότε πιστεύετε υπάρχει πραγματική ανάγκη για να επισκεφθεί κάποιος έναν ειδικό ψυχικής υγείας ;
Στην Ελλάδα του σήμερα είναι πολύ δύσκολο να επισκεφτεί κάποιος έναν ψυχολόγο. Η πραγματική ανάγκη για τον καθένα είναι διαφορετική και μοναδική. Η καθημερινότητά μας, όμως δεν είναι μόνο γεμάτη χαρούμενες στιγμές, αλλά αποτελείται και από δυσκολίες, προβλήματα και έντονα, αρνητικά συναισθήματα. Από τη στιγμή, λοιπόν, που το άτομο νιώθει πως δεν μπορεί να διαχειριστεί μόνο του τα προβλήματά του, βιώνει δυσλειτουργία στην καθημερινότητά του και χάνει την ισορροπία του είναι σημαντικό να επισκεφτεί κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας. Ο ειδικός ψυχικής υγείας με τη σειρά του δεν θα λύσει δια μαγείας όλα τα προβλήματά μας, αλλά θα μας βοηθήσει να βρούμε μόνοι μας νέες λύσεις σε αυτά, να τα κατανοήσουμε, να ξεμπλοκάρουμε. Πραγματική ανάγκη δεν αποτελούν μόνο οι κλινικές διαταραχές όπως ψυχώσεις ή καταθλίψεις, αλλά και όλα εκείνα που μας κρατάνε πίσω από υγιείς ισορροπημένες σχέσεις, από ευτυχισμένες στιγμές και από την καλύτερη πλευρά του εαυτού μας.
Υπάρχει ακόμα και σήμερα προκατάληψη απέναντι στους ανθρώπους που επισκέπτονται ειδικούς ψυχικής υγείας; Αν ναι, που πιστεύετε ότι οφείλεται αυτό;
Όταν πονάει το πόδι μας τρέχουμε σε κάποιον γιατρό, όταν πονάει η ψυχή μας γιατί την αγνοούμε; Η ψυχοθεραπεία δυστυχώς ακόμα και στις μέρες μας δεν παύει να αποτελεί ταμπού. Αναρωτιέμαι κάποιες φορές πόσο άδικες είναι αυτές οι ταμπέλες και κυρίως πόσο απομακρύνουν το ίδιο το άτομο από το να δει τα δικά του προβλήματα. Η ψυχοθεραπεία τρομάζει καθώς τείνουμε να πιστεύουμε πως τα προβλήματα της ψυχής δεν θεραπεύονται και πως αν τα έχει ο δίπλα μας κινδυνεύουμε ή “θα μας τα κολλήσει”. Είμαστε ανεκπαίδευτοι σαν ελληνικός λαός σε έννοιες όπως αυτογνωσία, ενσυναίσθηση, ψυχοθεραπεία. Θα πω όμως πως έχω μια θετική και αισιόδοξη σκέψη για την ψυχοθεραπεία, καθώς πλέον δεν αποτελεί πολυτέλεια, κάτι που παλιότερα χρησιμοποιούνταν ως δικαιολογία. Ακούω όλο και πιο συχνά ανθρώπους που θα επισκέπτονταν ψυχολόγο με βασικό αίτημα να γνωρίσουν καλύτερα τον εαυτό τους. Αυτό από μόνο του σταματάει να δαιμονοποιεί την ψυχοθεραπεία, αλλά και τα όσα κουβαλάει το άτομο μέσα σ’ αυτήν.
Ένας άνθρωπος που νοσεί από κάποια ψυχική ασθένεια θα πρέπει να θεωρείται και επικίνδυνος; Υπό ποιες συνθήκες μπορεί να αυξηθεί ο βαθμός επικινδυνότητας, εάν αυτός υπάρχει;
Τα στερεότυπα γύρω από τις ψυχικές ασθένειες αυξάνουν και τον μύθο γύρω από την επικινδυνότητα των ψυχικά πασχόντων. Είναι αλήθεια πως ό,τι μας είναι άγνωστο και ανοίκειο μας τρομάζει. Οι περισσότεροι τείνουμε να μην είμαστε εκπαιδευμένοι στις ψυχικές διαταραχές, όποτε το άγνωστο μας φοβίζει και απομακρυνόμαστε από αυτό καθώς νιώθουμε πως κινδυνεύουμε. Οι έρευνες μάλιστα έχουν δείξει πως η πλειοψηφία των ψυχικά πασχόντων δεν είναι περισσότερο βίαιοι, αν συγκριθούν με τον υγιή πληθυσμό. Είναι μάλιστα πολύ συχνό τα ίδια άτομα να μπαίνουν σε ρόλο θύματος και να υφίστανται βία. Σε ελάχιστες περιπτώσεις μπορεί η κατάσταση να γίνει επικίνδυνη και αυτό να έχει προκληθεί από κάποια λάθος φαρμακευτική αγωγή ή από την παράλληλη χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών. Η ψυχική ασθένεια δεν είναι από μόνη της επικίνδυνη. Η στάση μας προς αυτήν μπορεί πολλές φορές να την κάνει.
Σε ποιες περιπτώσεις πιστεύετε ότι θα πρέπει να γίνεται χρήση ψυχοφαρμακευτικών σκευασμάτων;
Το πιο βασικό που πρέπει να γνωρίζουμε είναι πως η χρήση φαρμακευτικής αγωγής γίνεται αυστηρά και μόνο μέσω διάγνωσης από ψυχίατρο και όχι από ψυχολόγο ή άλλης ειδικότητας γιατρό όπως συνηθίζεται στις μέρες μας. Υπάρχουν περιπτώσεις όπως η χρόνια κατάθλιψη ή οι ψυχώσεις που πολλές φορές δεν αρκεί μόνο η ψυχοθεραπεία για να τις ‘’θεραπεύσει’’. Πολλές φορές μάλιστα για να εισέλθει κάποιο άτομο σε ψυχοθεραπεία, αλλά και για να είναι εποικοδομητικό το αποτέλεσμα από αυτήν, χρειάζεται να ακολουθεί κάποια φαρμακευτική αγωγή όπως για παράδειγμα σε άτομα με παρανοϊκές ιδέες όπου εκεί θα θέτουν υπό αμφισβήτηση τα λόγια του θεραπευτή, αλλά και ο,τι συμβαίνει κατά την διάρκεια της θεραπείας. Δεν είμαι θερμός υποστηρικτής των φαρμάκων και πάντα πίστευα πως οι καλύτερες λύσεις κρύβονται μέσα μας, είμαστε εμείς ο καλύτερος γιατρός για τον εαυτό μας. Παρ’όλα αυτά, είμαι ανοιχτή στο να υποστηρίξω την φαρμακευτική αγωγή όπου και αν χρειάζεται.
Γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι φαίνεται να αντιστέκονται στην αλλαγή που είναι απαραίτητη για μία επιτυχημένη θεραπευτική συμμαχία ;
Η αλλαγή είναι μία λέξη πολλά υποσχόμενη που όσο και αν την επιθυμούν τα άτομα που έρχονται στην ψυχοθεραπεία άλλο τόσο την αρνούνται. Η αλλαγή σημαίνει εξέλιξη. Σημαίνει, όμως και “ξεβόλεμα” από όλα αυτά που μας είναι οικεία, που έχουμε μάθει τόσο καιρό. Είναι δύσκολο για κάποιον να αφήνει τον γνώριμο και να πηγαίνει σε κάτι καινούριο, μια καινούρια σκέψη, μια καινούρια συμπεριφορά ή ένα νέο συναίσθημα. Το καινούριο τρομάζει τους ανθρώπους. Για μένα η μεγαλύτερη συνειδητοποίηση μέσα στο ψυχοθεραπευτικό ταξίδι είναι ο φόβος αλλαγής του ατόμου, τα αίτια που δημιουργούν αυτό τον φόβο και όχι τόσο η αλλαγή καθαυτή. Όταν κατανοούμε τα αίτια του φόβου, επιλέγουμε αν θέλουμε να τα διατηρήσουμε ή αν θέλουμε να τα ξεφορτωθούμε από πάνω μας. Η αντίσταση στην αλλαγή είναι και αυτό επιλογή, αρκεί να γίνεται με συνειδητό τρόπο. Είναι επιλογή το να μη θέλουμε να αλλάξουμε και οφείλουμε να είμαστε έτοιμοι για τις συνέπειες που έχει αυτό.
Ποιο ψυχοθεραπευτικό μοντέλο πιστεύετε πως ανταποκρίνεται καλύτερα στους καιρούς που βιώνουμε ;
Τα ψυχοθεραπευτικά μοντέλα είναι πολλά και η διαφορά τους έγκειται στον τρόπο που προσεγγίζουν το άτομο, στις πολιτισμικές επιρροές καθώς και στις διάφορες τεχνικές ψυχοθεραπείας που χρησιμοποιούν. Υπάρχουν κάποια βασικά μοντέλα ψυχοθεραπείας που χρησιμοποιούνται σήμερα όπως είναι η γνωστική συμπεριφορική προσέγγιση,η συστημική προσέγγιση καθώς και η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία. Το μοντέλο που συγκεκριμένα ακολουθώ εγώ είναι το συνθετικό μοντέλο συστημικής προσέγγισης, όπου δεν βλέπει το άτομο ως μία ξεχωριστή οντότητα, αλλά ως αποτέλεσμα των σχέσεων του. Γι’ αυτό και δουλεύουμε μέσα από τις σχέσεις. Κάποιες φορές μπορεί να “δανειστώ” στοιχεία της γνωστικής συμπεριφορικής προσέγγισης που είναι η καταλληλότερη για άμεση παρέμβαση σε αγχώδεις διαταραχές, κρίσεις πανικού και φοβίες . Παρ’ όλα αυτά, επιμένω πως πέρα από το ψυχοθεραπευτικό μοντέλο που θα ακολουθήσει ο κάθε θεραπευτής, το πιο σημαντικό αποτελεί η θεραπευτική συμμαχία ανάμεσα σε θεραπευτή και θεραπευόμενο, η ενσυναίσθηση και η άνευ όρων αποδοχή. Αυτό που λείπει στις μέρες μας από τις ανθρώπινες σχέσεις είναι η ενσυναίσθηση, το να μπορούμε να κατανοούμε τα συναισθήματα τόσο τα δικά μας όσο και των άλλων. Αυτό θεωρώ πως έχει ανάγκη ο Έλληνας του σήμερα, αλλά και κάθε ανθρώπινη ψυχή.
Είναι αλήθεια πως τα κρούσματα κατάθλιψης έχουν αυξηθεί στον καιρό της οικονομικής κρίσης ;
Η αλήθεια είναι πως η καταθλιπτική διαταραχή έχει αυξηθεί ραγδαία τόσο παγκοσμίως όσο και στον ελληνικό χώρο. Πολλοί συσχετίζουν την αύξηση της κατάθλιψης με την ύπαρξη της οικονομικής κρίσης στην χώρα μας. Μπορούμε να πούμε πως αυτά τα δύο ίσως συνδέονται με κάποιο τρόπο. Η ψυχική υγεία των Ελλήνων έχει γίνει πιο ευάλωτη και εύθραυστη λόγω των οικονομικών προβλημάτων που μαυρίζουν την καθημερινότητά τους. Παρ’όλα αυτά, θεωρώ πως η οικονομική κρίση μπορεί να αποτελεί την αφορμή για την εκδήλωση κάποιου καταθλιπτικού συμπτώματος, όχι όμως την αιτία. Πιστεύω πως οι αιτίες που μπορεί να οδηγήσουν ένα άτομο σε κατάθλιψη είναι βαθύτερες και παγιωμένες χρόνια και αναφέρομαι σε προβλήματα που δεν αντιμετωπίστηκαν, σε επίπονα συναισθήματα που δεν εκφράστηκαν, σε τραύματα που δεν έχουμε επεξεργαστεί με τον κατάλληλο τρόπο, καθώς και στην γενική εικόνα που έχουμε τόσο για τον εαυτό μας όσο και για ολόκληρη την ζωή μας.
Τι ρόλο παίζει η οικογένεια και τα παιδικά βιώματα στην δημιουργία ενός ενήλικα που νοσεί ;
Η οικογένεια, καθώς και τα βιώματα της παιδικής μας ηλικίας είναι ο θησαυρός που κουβαλάμε κατά την ενήλική ζωή. Γνωρίζουμε μάλιστα πως οι πρώιμες παιδικές αναμνήσεις, μέχρι την ηλικία των 6 ετών περίπου, παίζουν καίριο ρόλο στα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του ατόμου. Η οικογένεια με τη σειρά της είναι το πρώτο ψυχοκοινωνικό εργαστήρι του ατόμου, όπου εκεί γεννιούνται τα πρώτα μας συναισθήματα, οι πρώτες μας συμπεριφορές καθώς και οι ρόλοι που κουβαλάμε στις ενήλικες σχέσεις μας. Όταν έρχεται ένα άτομο στην ψυχοθεραπεία συνηθίζω να του υπενθυμίζω πως ‘’αυτή την στιγμή κουβαλάς εδώ όλη σου την οικογένεια, ήρθε η στιγμή να την γνωρίσεις από την αρχή.’’ Κατανοώντας τα παιδικά μας βιώματα, συνειδητά ή ασυνείδητα κάνουμε ένα βήμα πιο μπροστά στο ταξίδι της εσωτερικής αυτογνωσίας.
Πώς μπορεί η κοινωνία να προνοήσει για την καταπολέμηση των κρουσμάτων ψυχικής νόσου στην Ελλάδα της κρίσης και τι κινήσεις θα έπρεπε να γίνουν από τους αρμόδιους φορείς έτσι ώστε ο κόσμος να είναι καλύτερα ενημερωμένος πάνω σε τέτοια ζητήματα και να φροντίζει καλύτερα την ψυχική του υγεία ;
Η κοινωνικοί φορείς θα πρέπει να έχουν έναν πολύ βασικό ρόλο για μένα, να ενημερώνουν και να εκπαιδεύουν γύρω από την ύπαρξη των ψυχικών διαταραχών. Η γνώση είναι η καλύτερη πρόληψη, αλλά και η καλύτερη αντιμετώπιση ενός προβλήματος. Πιο συγκεκριμένα, θα μπορούσε η ενημέρωση να γίνεται μέσα από φυλλάδια, βιβλία, δωρεάν σεμινάρια και ημερίδες, ακόμα και μέσα από το σχολείο από την παιδική κιόλας ηλικία. Να μάθουμε να είμαστε εξοικειωμένοι με έννοιες όπως ψυχική υγεία, ψυχική διαταραχή, ψυχοθεραπεία. Ακόμα ένα πολύ βασικό βήμα για εμένα θα ήταν να επενδύσουμε στα συναισθήματά μας. Από μικρή ηλικία να μη μάθουμε να είμαστε καλοί στα μαθηματικά ή στα αρχαία, αλλά στην κατανόηση και στην έκφραση συναισθημάτων. Τα συναισθήματα, η έκφραση και η αποδοχή αυτών μπορεί να προλάβουν πολλά κρούσματα ψυχικών νοσημάτων.
Συνέντευξη στο Θάνο Κωστόπουλο
Βιογραφικό
Η Γεωργία Χριστίνα Κανελλοπούλου κατάγεται από την Καβάλα και ζει στην Αθήνα. Είναι ψυχολόγος, με μεταπτυχιακές σπουδές στη Συστημική Συμβουλευτική και Ψυχοθεραπεία στο Εργαστήριο Διερεύνησης Ανθρώπινων Σχέσεων. Η μεγάλη της αγάπη είναι η αρθρογραφία, καθώς πιστεύει πως η γραφή είναι η πιο λυτρωτική μορφή ψυχοθεραπείας.
Διατηρεί επαγγελματική ιστοσελίδα www.thepsytrap.gr όπου μπορείτε να βρείτε άρθρα της, σεμινάρια καθώς και νεότερα δεδομένα στον χώρο της ψυχικής υγείας. Ακόμη, είναι εισηγήτρια σεμιναρίων με βασικά θέματα την αυτοεκτίμηση, την ενδοοικογενειακή βία, το εργασιακό άγχος και τις διατροφικές διαταραχές. Ιδιωτικά αναλαμβάνει συνεδρίες ψυχοθεραπείας και συμβουλευτικής ενηλίκων, ζευγαριών και εφήβων. Έχει ως μότο της το “είμαστε οι σχέσεις μας” και μας παροτρύνει να κοιτάμε πάντα τον εαυτό μας μέσα από μία σχέση.
