Ένα αναπόφευκτο κομμάτι της ζωής είναι και ο θάνατος, την ιδέα του οποίου ο καθένας έχει υποχρέωση να διαχειριστεί με τον μοναδικό τρόπο που έχει σαν μοναδικό άτομο και ιδιοσυγκρασία. Στην ψυχολογία το πένθος δεν αντιστοιχεί απαραίτητα στον φυσικό θάνατο κάποιου σημαντικού άλλου, αλλά μπορεί να εμφανιστεί και με άλλες μορφές, σε διάφορες άλλες καταστάσεις της ζωής όπως ο χωρισμός από μία σημαντική ερωτική σχέση και το κενό που αφήνει στο άτομο, η απώλεια ενός κομματιού του εαυτού και ακόμα μπορεί να εμφανιστεί συμβολικά.
Το πένθος δημιουργεί μία πληθώρα αρνητικών συναισθημάτων στο άτομο, όπως θλίψη, ενοχές, επίθεση στον εαυτό, αυτολύπηση, χαμηλή αυτοεκτιμήση και έντονο άγχος. Σε ακραίες μορφές σημαντικού πένθους το άτομο μπορεί να εμφανίσει κλινικά συμπτώματα όπως κρίσεις πανικού, άγχος θανάτου, κατάθλιψη, και σε πιο βαριές μορφές σε πιο ευάλωτους ψυχισμούς μπορεί να εμφανίσει μέχρι και την ακραία σχάση από την πραγματικότητα, την ψύχωση.
Η επιστήμη της ψυχολογίας, μέσω της έρευνας έχει διαχωρίσει πέντε στάδια του πένθους τα οποία παρουσιάζονται παρακάτω :
1.
Το στάδιο της άρνησης και της απομόνωσης κατά το οποίο το άτομο αρνείται το γεγονός που τον οδήγησε στο να πενθεί και προσπαθεί να κατευνάσει τον πόνο του μέσω αυτού του ισχυρού μηχανισμού άμυνας που πολλές φορές βρίσκουμε στην ψυχοθεραπευτική πρακτική σαν αντίσταση στην θεραπεία. Το άτομο κλείνεται στον εαυτό του και τις σκέψεις και προσπαθεί να αρνηθεί τον πόνο που του επιφέρει το πένθος με το να το αρνείται.
2. Το στάδιο του θυμού, κατά το οποίο το άτομο καθώς αισθάνεται αδικημένο για το συμβάν, εμφανίζει συναισθήματα θυμού συνήθως έναντι του εαυτού, και μερικές φορές ακόμα και απέναντι στο άτομο που έφυγε από την ζωή.
3. Το στάδιο της διαπραγμάτευσης, κατά το οποίο το άτομο, έχοντας ξεπεράσει τις άμυνες της άρνησης προσπαθεί να διαπραγματευτεί και να εσωτερικεύσει αυτό που του συνέβη, σε μία απόπειρα επαναφοράς του ψυχισμού σε παλαιότερα πιο υγιή στάδια μέχρι την ολική του επεξεργασία.
4. Το στάδιο της κατάθλιψης. Σε αυτό το στάδιο το άτομο βιώνει το πένθος με όλη του την ισχύ, πολλές φορές χάνοντας δραστηριότητες που άλλοτε τον ευχαριστούσαν και αντιμετωπίζοντας συνήθως δυσκολίες στις καθημερινές του δραστηριότητες , τον ύπνο και την όρεξη του για φαγητό. Είναι σαν να βιώνει μία βραχύχρονη ή και σε μερικές περιπτώσεις καθήλωσης, μακροχρόνια κατάθλιψη.
5. Το τελευταίο στάδιο της αποδοχής, κατά την οποία το άτομο έρχεται τελικά σε συμφιλίωση με το γεγονός και το αποδέχεται σε μια απόπειρα να επιστρέψει σε παλαιότερα πιο υγιή μοτίβα συμπεριφοράς και διάθεσης. Δεν σημαίνει βέβαια ότι η αποδοχή του συμβάντος θα είναι ολοκληρωτική αλλά σε πολλές περιπτώσεις τα άτομα που περνάνε από αυτό το στάδιο επιστρέφουν πράγματι στις κοινωνικές του δραστηριότητες και σε πράγματα που τους ευχαριστούσαν και συνεχίζουν την ζωή του κρατώντας μέσα τους τις αναμνήσεις του αποθανόντα για να μπορέσουν να κατευνάσουν το δικό του άγχος θανάτου.
Δεν περνάνε όμως όλοι επιτυχώς από όλα αυτά τα στάδια και ορισμένες φορές βλέπουμε ότι το άτομο συνεχίζει την ζωή του με ένα μη ολοκληρωμένο πένθος το οποίο έχει δημιουργήσει μία παθολογία στον ψυχισμό του δυσκολεύοντας έτσι την ζωή του.
Ψυχαναλυτικά, πιστεύεται ότι το μη επιτελεσμένο πένθος δημιουργεί μία κρύπτη στο ασυνείδητο του ατόμου η οποία εμφανίζεται στην επιφάνεια με την μορφή συμπτωματολογίας και δυσκολιών στην διαπροσωπική και κοινωνική ζωή του ατόμου.
Στην ψυχολογία πιστεύουμε ότι το πένθος πρέπει να βιώνεται σε όλες τους τις εκφάνσεις και να ολοκληρώνεται, έτσι ώστε το άτομο να είναι σε θέση να συνεχίσει την ζωή του χωρίς παθολογικά προβλήματα εξαιτίας του ιδίου του πένθους και ότι πρέπει το άτομο να περάσει επιτυχώς από όλα τα στάδια του για να μπορέσει να βαδίσει στην συνέχεια της ζωής του με εσωτερική γαλήνη και υγεία.
Θάνος Κωστόπουλος
Ψυχολόγος Bsc
Σύμβουλος ψυχικής υγείας HND
Πηγές
1. Κατερίνα Μάτσα – Το αδύνατο πένθος και η κρύπτη
2.https://www.psichologos.com/single-post/2017/02/01/%CE%A4%CE%B1-5-%CF%83%CF%84%CE%AC%CE%B4%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B1%CF%80%CF%8E%CE%BB%CE%B5%CE%B9%CE%B1%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%80%CE%AD%CE%BD%CE%B8%CE%BF%CF%85%CF%82
