Μια έννοια που μοιάζει ξεχασμένη, παρεξηγημένη, σε πολλούς άγνωστη, και σε άλλους αδιάφορη. Τι έγινε με τον μέσο Έλληνα και έχασε την σχέση του με την έννοια αυτή; Τι τον οδήγησε στο να το απαλείψει από το λεξιλόγιό του και μαζί μ’ αυτό και από τη συνείδησή του; Μιλώ συχνά σε ακροατήριο νέων, γονέων κατά το πλείστον, και όταν αναφέρομαι στην έννοια αυτή αντιλαμβάνομαι από τα μάτια τους πως δεν καταλαβαίνουν τι εννοώ. Κάποιοι με ρωτούν κιόλας. «Τι εννοείτε με το Κοινωνικό Ενδιαφέρον;» Εκπλήσσομαι! Απογοητεύομαι και δυσκολεύομαι να το πιστέψω πως εν έτη 2019 υπάρχουν ενήλικες και δη γονείς που δεν γνωρίζουν τι εννοεί κάποιος όταν λέει «Κοινωνικό Ενδιαφέρον». Όταν ο Alfred Adler πριν από κοντά 100 χρόνια μιλούσε για αυτό, οι λέξεις ήταν άγνωστες και ίσως για κάποιους επικίνδυνες. Δήλωναν μια μορφή αφύπνισης και αναζήτησης πιο συλλογικών κινήσεων για το καλό, όχι πια της αυταρχικής δομής που επικρατούσε αλλά μιας πιο συλλογικής κοινωνικής δομής. Είναι άραγε επιτρεπτό ακόμη και σήμερα να μην γνωρίζουμε ξεκάθαρα τι εννοούμε με την έκφραση αυτή; Και είναι ακόμη χειρότερα αναμενόμενο να γνωρίζουμε τι είναι και να συμπεριφερόμαστε σαν να μην μας αφορά;
Είναι αλήθεια δύσκολο να αποδοθεί η έννοια με έναν απλό και περιεκτικό ορισμό. Δεν θα ήταν δείγμα πολιτισμού όμως το να υπάρχει στην καθημερινότητά μας κι ας μην είχαμε ξεκάθαρο ορισμό γι αυτήν; Δεν θα έπρεπε άραγε ένας μέσος άνθρωπος που ζει και λειτουργεί σε μια χώρα του δυτικού κόσμου να τη θεωρεί αυτονόητη; Δεν νομίζω πως χρειάζεται να ασχοληθούμε στο που οφείλεται αυτή η πραγματικότητα. Οι αιτίες της απαλοιφής των αξιών μας είναι πολλές και χρήζουν κοινωνιολογικής έρευνας. Ας μείνουμε στα χωράφια της προσωπικής παρατήρησης και σε ότι πηγάζει από αυτήν μιας και είναι βέβαιο πως αντιπροσωπεύει μια μερίδα σημερινών αναζητητών της αλήθειας.
Αναζητώντας λοιπόν να αντιληφθούμε την έννοια του «Κοινωνικού Ενδιαφέροντος» είναι αρκετό να παρατηρήσουμε για να δούμε, πως λείπει εξαιρετικά πολύ από τον μέσο Έλληνα η ικανότητα να βλέπει με τα μάτια του άλλου, να ακούει με τα αυτιά του άλλου, να αισθάνεσαι με την καρδιά του. Να τρέφει ενδιαφέρον για το καλώς έχειν του άλλου, να έχει μια αίσθηση κοινωνικής ισοτιμίας που έχει ως αποτέλεσμα την βεβαιότητα ότι είμαστε όλοι «εξ ίσου σημαντικοί». Λείπει αισθητά το να διευκολύνει τον άλλο να είναι ο εαυτός του, χωρίς να υποβιβάζει τον δικό του εαυτό. Να διευκολύνει το σύνολο να εξελίσσεται με γνώμονα το κοινό και όχι μόνο το προσωπικό καλό. Η δυνατότητα να αντιλαμβάνεται ότι είναι μέρος του συνόλου όλων των βασιλείων της Γης. Η βεβαιότητα ότι κάποιος είναι μέρος της Ύπαρξης. Το νοιάξιμο και η φροντίδα της κοινωνίας. Λείπει θλιβερά αυτό που ο Καζαντζάκης είπε στις λίγες λέξεις: «Ν’ αγαπάς την ευθύνη να λες εγώ, εγώ μονάχος μου θα σώσω τον κόσμο. Αν χαθεί, εγώ θα φταίω» και για να το κάνουμε λίγο πιο πρακτικό. Λείπε το να φροντίζει κανείς τον πλανήτη δημιουργώντας όσο πιο λίγα σκουπίδια μπορεί. Να φροντίζει την τροφή σαν να εξαρτάται από εκείνον η μάστιγα της πείνας. Να νοιάζεται για το νερό σαν η δική του περίσσια σταγόνα να πηγαίνει κατευθείαν στο στόμα του διψασμένου παιδιού στην Αφρική. Να παρκάρει το αυτοκίνητό του υπολογίζοντας πως υπάρχουν κι άλλοι σαν και εκείνον που ψάχνουν. Ο σεβασμός στην ανάγκη του άλλου σαν να είναι δική του. Η ένταξη του ανθρώπου στο κοινωνικό σύνολο με ισότιμες και λειτουργικές διαδικασίες. Λείπει το αίσθημα του «ανήκειν» μαζί με την βεβαιότητα ότι η δική του μικρή ύπαρξη είναι εξ’ ίσου καταλυτική με την ύπαρξη της κάθε άλλης απειροελάχιστης μικρής ύπαρξης. Αν δεν έλειπαν όλα αυτά και ακόμη περισσότερα θα λέγαμε πως ναι ξέρουμε τι είναι Κοινωνικό Ενδιαφέρον και μάλιστα το εφαρμόζουμε κιόλας.
Όπως για όλα τα πράγματα στις μέρες μας, έτσι και για το «Κοινωνικό Ενδιαφέρον» η ψαλίδα της στατιστικής παρατήρησης ανοίγει πολύ και κανείς συναντά στα δύο άκρα κυρίως τις εκφράσεις του συνόλου της κοινωνίας. Λείπει η ισορροπία από όλα τα θέματα, λείπει και από το Κοινωνικό Ενδιαφέρον. Βρίσκεις λοιπόν ανθρώπους που το εκφράζουν πολύ ή εκείνους που όχι μόνο δεν το εκφράζουν αλλά ακόμη περισσότερο δεν αντιλαμβάνονται καθόλου την έννοια πολύ περισσότερο τη σκοπιμότητά του.
Αν θελήσουμε να δούμε το Κοινωνικό Ενδιαφέρον σαν ένα καθήκον του γονιού να το εμπνεύσει και να το μεταλαμπαδεύσει στο παιδί του όντας ο μέντορας και ο προπονητής ζωής του νέου ανθρώπου, αναφύονται διάφορα ερωτήματα:
• Να μεγαλώσουμε ευγενικά παιδιά σε μια αγενή κοινωνία;
• Να μεγαλώσουμε παιδιά που νοιάζονται για τον άλλον μέσα σε μια κοινωνία που αδιαφορεί;
• Να εμπνεύσουμε αυτή την αξία όταν όλα γύρω καταλύονται;
• Να ενισχύσουμε αυτή την αξία και να συντελέσουμε στην εγγραφή αυτής της πεποίθησης όταν όλα συναινούν για το αντίθετο;
• Την διαθέτουμε εμείς οι γονείς, εμείς οι εκπαιδευτικοί, εμείς οι ενήλικες που επηρεάζουμε με τη ματιά μας την οπτική των παιδιών;
Νομίζω πως τα ερωτήματα αυτά θα θεωρηθούν ρητορικά από τον αναγνώστη. Γιατί το υποθέτω αυτό; Γιατί πιστεύω πως αν ο τίτλος τράβηξε την προσοχή του αναγνώστη σημαίνει πως έχει ήδη στον πυρήνα του το σπόρο της ιδέας και γι αυτό θέλησε να δει λίγο πιο κάτω. Αν λοιπόν ο σπόρος υπάρχει ήδη, οι απαντήσεις των πιο πάνω ερωτημάτων υπάρχουν επίσης. Δεν είναι ρητορικά τα ερωτήματα όμως. Είναι ερωτήματα για να απαντηθούν και ίσως και να προβληματίσουν. Είναι ερωτήματα που θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα γκάλοπ για την ένδειξη της κουλτούρας ενός λαού. Είναι σκληρή η πραγματικότητα των απαντήσεων στο μεγάλο τους ποσοστό παρ’ όλα αυτά.
Το πρόβλημα αναφύεται όταν δεν έχουμε καν το ενδιαφέρον για κάτι τέτοιο και αυτό που προκύπτει αμέσως μετά είναι αφού δεν το έχουμε πώς θα το δημιουργήσουμε;
Ε! εδώ αρχίζουν τα δύσκολα. Εδώ είναι που οι επικριτές μου για την καυστικότητα των σχολίων μου νομίζουν πως γράφοντας το χειρότερο που παρατηρώ θεωρώ πως δεν υπάρχει το καλύτερο. Υπάρχει βέβαια! Η ψαλίδα έχει μεγάλο άνοιγμα όμως. Υπάρχουν εκείνοι που αντιλαμβάνονται και προχωρούν και εκείνοι που δεν αντιλαμβάνονται και στέκονται. Με τους πρώτους δεν θα ασχοληθούμε μακάρι να γίνονται όλο και περισσότεροι και να παρασύρουν στο διάβα τους και τους υπόλοιπους. Ασχολούμαστε εδώ με εκείνους που δεν αντιλαμβάνονται και στέκονται παρασύροντας οπωσδήποτε και εκείνους που επηρεάζουν και κυρίως τα παιδιά τους. Κάτι πρέπει να γίνει με δαύτους. Κάπως πρέπει να τους κουνήσουμε, να τους σπρώξουμε, να τους ξυπνήσουμε, να τους εκπαιδεύσουμε, να τους ενεργοποιήσουμε με κάθε τρόπο.
Κάθε άνθρωπος οφείλει να τηρεί και να εξελίσσει το είδος του. Να το διατηρεί τουλάχιστον στο επίπεδο που το βρήκε και να το εξελίσσει σε μια επόμενη οκτάβα. Αυτό για να το κάνει χρειάζεται να φύγει από την εγωκεντρική διάσταση των πραγμάτων και να δει τα πράγματα λίγο πιο σφαιρικά. Τούτο για να επιτευχθεί χρειάζεται πρωτίστως να ανταποκρίνεται επιτυχώς στα καθήκοντα της ζωής του. Η λέξη «καθήκον» είναι η μετοχή του ρήματος «καθήκω» που σημαίνει φθάνω, απλώνω το χέρι, αντιλαμβάνομαι, κατανοώ, είμαι κατάλληλος, ταιριαστός.
Καθήκον του καθενός είναι λοιπόν να βρίσκει τρόπους να παράγει έργο, να διατηρεί υγιείς φιλικές και διαπροσωπικές σχέσεις, να αναπτύσσει και να ενισχύει τη σχέση του με την Πνευματικότητα καθώς και να εξελίσσει συλλογικά το Κοινωνικό του ενδιαφέρον. Πόσοι μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα πως τα πάμε μια χαρά σ’ αυτά τα καθήκοντα ζωής; Σε όλα; Ναι σε όλα είναι το ζητούμενο. Και αν τούτο είναι ανέφικτο ειδικά στις μέρες μας που οι δοκιμασίες είναι πολλές, ας φροντίσουμε να είναι στα περισσότερα. Κι αν δεν μπορώ να παράγω έστω αμειβόμενο έργο μιας και μου το στερούν οργανωμένα, κι αν δεν μπορώ να διατηρήσω πια τους φίλους μου γιατί άλλοι φεύγουν, άλλοι δυσκολεύονται, άλλοι δυστυχούν, κι αν οι προσωπικές μου σχέσεις διακατέχονται από δύσκολα συναισθήματα, μπορώ άραγε να εκφράσω το κοινωνικό μου ενδιαφέρον με κάθε τρόπο και σε κάθε ευκαιρία; Δύσκολα ε; Είναι θλιβερά τα αποτελέσματα της παρατήρησης αν θελήσει κανείς να είναι ειλικρινής. Ενώ πολλοί γνωρίζουν τι χρειάζεται, αφήνονται παρασυρμένοι στο ότι κάνουν οι πολλοί. «Σιγά να μη με νοιάζει τι κάνει ο διπλανός μου; Εκείνος νοιάστηκε για μένα;» Είναι μια επωδός ετούτες οι φράσεις. Έτσι η κρίσιμη μάζα δεν μπορεί να σχηματιστεί και η αλλαγή γίνεται αργή και βασανιστική ιδιαίτερα για εκείνους που την ενισχύουν και την επιθυμούν.
Φίλε αναγνώστη θες να κάνεις τη διαφορά; Θες να προηγηθείς στη σκάλα της εξέλιξης; Κάνε αυτό που θα ήθελες να σου κάνουν. Μόνο αυτό αρκεί. Ας τολμήσουμε να κάνουμε τη διαφορά. Ας τολμήσουμε να αναλάβουμε την ευθύνη που μας αναλογεί. Ας δώσουμε την ευκαιρία να το αντιληφθούν και τα παιδιά μας. Όχι με συμβουλές και κηρύγματα. Το παράδειγμα κάνει τη διαφορά. Η πράξη είναι καταλυτική. Η θεωρία μπορεί να παραμείνει στο πλαίσιο της ιδέας, ενώ η πράξη γειώνει την ιδέα και οι γειωμένες ιδέες είναι δραστικές για την αλλαγή. Εκείνες επηρεάζουν και διαμορφώνουν την κρίσιμη μάζα και όταν η κρίσιμη μάζα αλλάζει όλοι μαζί περνούμε σε ένα χώρο όπου η συνειδητότητά μας επηρεάζει ακόμη πιο πολύ τον περίγυρο. Όσοι τολμούν ας προχωρούν και οι υπόλοιποι δεν θα αργήσουν. Ηθελημένα ή όχι θα ανεβούν τη σκάλα και θα εδραιώσουμε όλοι μαζί το όμορφο, το αγνό και το ιδανικό. Αρκεί να το πιστέψουμε. Ίσως και να το οραματιστούμε. Από τα όνειρα πλάθεται η πραγματικότητα. Ας την ονειρευτούμε για να την δημιουργήσουμε.
Ερατώ Χατζημιχαλάκη – Οικογενειακή Σύμβουλος
www.allazo.gr και www.elpidohori.gr
