Στο Μονταλτσίνο, στη Σιένα της Ιταλίας βρίσκεται ένας μικρός φάρος εναλλακτικής εκπαίδευσης, ένα δημοκρατικό, ελεύθερο σχολείο μέσα στη φύση που λειτουργεί εδώ και περίπου μια δεκαετία.
Το σχολείο Poggio D’Oro είναι ένα σχολείο όπου γονείς και δάσκαλοι βρίσκονται σε διαρκή και στενή επαφή, καθώς θεωρούν πως όλοι αποτελούν μέρος της σχολικής κοινότητας και για την επίτευξη των καλύτερων αποτελεσμάτων η συνεργασία τους είναι απαραίτητη.
Στο Poggio D’Oro η εκπαίδευση λαμβάνει χώρα σε φυσικές συνθήκες και με φυσικό τρόπο, τα παιδιά είναι ελεύθερα να πειραματιστούν, είναι αυτόνομα και παράλληλα μαθαίνουν να συνεργάζονται. Εδώ το παιδί δεν αποτελεί αντικείμενο αλλά ενεργό υποκείμενο, νιώθει πως το νοιάζονται και το ακούν, αφουγκράζονται τις ανάγκες του, που αποτελούν και βασικό άξονα της εκπαιδευτικής διαδικασίας.
Βασικές αρχές που διέπουν το σχολείο είναι αρχικά η «ανάμιξη», η «βύθιση» του παιδιού στη φύση και η ανάπτυξη σεβασμού προς το φυσικό περιβάλλον, η ισότητα, το μοίρασμα, εδώ τα συναισθήματα παίζουν πρωτεύοντα ρόλο, όπως και η ειλικρινής επικοινωνία, η αυτονομία και η ελευθερία.
Το project έχει βασιστεί σε παιδαγωγικές θεωρίες που ακολουθούνται στην καθημερινότητα και στην εκπαιδευτική διαδικασία όπως αυτή έχει διαμορφωθεί στο Poggio D’Oro. Ανάμεσά τος βρίσκουμε την παιδαγωγική του δάσους, το unlearning, την παιδαγωγική Μοντεσσόρι, τη νευροεκπαίδευση, την υπαίθρια εκπαίδευση, την αργή και ειρηνική μάθηση ή παιδαγωγική του… σαλιγκαριού(pedagogia della lumaca), τη γιόγκα, το διαλογισμό, τη μη βίαιη επικοινωνία.
Γιατί στη φύση; Γιατί η μάθηση που λαμβάνει χώρα στο φυσικό περιβάλλον και στην ύπαιθρο, καθώς και μέσα από το παιχνίδι, έχει αποδειχθεί πως ενεργοποιεί περισσότερες περιοχές του εγκεφάλου ταυτόχρονα. Εδώ αξίζει να αναφερθεί ο νορβιγικός όρος friluftsilv, ο οποίος αναφέρεται στην πραγματική εναρμόνιση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον και όχι απλά στο να περνάμε λίγο από τον ελεύθερο χρόνο μας στη φύση. Αυτή λοιπόν η… φυσική αντιμετώπιση της εκπαίδευσης, αλλά και το ελεύθερο παιχνίδι καθιστούν τη μάθηση πιο αποτελεσματική. Μέσα από το τελευταίο, τα παιδιά αξιοποιούν την προδιάθεση που έχουν εκ γενετής να μάθουν μόνα τους, βασισμένα στις δικές τους δυνάμεις. Οι παιδαγωγοί του Poggio D’Oro λοιπόν είναι πεπεισμένοι πως παρέχοντας στα παιδιά τα κατάλληλα ερεθίσματα, υλικά και συνθήκες, εκείνα μπορούν μόνα τους να αναπτύξουν δεξιότητες, αυτονομία και την ικανότητα να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις της ενήλικης ζωής. Παίζοντας τα παιδιά μαθαίνουν να παίρνουν αποφάσεις, να συμβιώνουν και να συνεργάζονται με άλλους, καθώς και να ελέγχουν τη συμπεριφορά, τις αντιδράσεις ακόμα και τα συναισθήματά τους.
Τι ρόλο παίζει το ρίσκο; Το ρίσκο αποτελεί βάση της μάθησης. Ρόλος του εκπαιδευτικού, σύμφωνα με το Poggio D’Oro, είναι να αναγνωρίζει ρίσκα και κινδύνους και να προβλέπει εκείνα που προάγουν τη μάθηση. Παράλληλα, πρέπει να βρίσκεται κοντά στο παιδί, βοηθώντας το να αναγνωρίσει και να αναπτύξει τα συναισθήματά του, καθώς με τον τρόπο αυτό το παιδί δε μαθαίνει μόνο σε γνωστικό επίπεδο, αλλά και σε συναισθηματικό. Ενώ είναι σημαντικό να ενθαρρύνουμε θετικά συναισθήματα στα παιδιά, είναι εξίσου απαραίτητο να τα βοηθάμε να διαχειριστούν και να εξωτερικεύσουν αρνητικά συναισθήματα, όπως ο θυμός και ο φόβος.
Τι είναι η μη βίαιη επικοινωνία; Ο όρος αυτός βασίζεται στη θεωρία ότι οι άνθρωποι καταφεύγουν στη βίαιη συμπεριφορά όταν δεν είναι σε θέση να μεταχειριστούν πιο αποδοτικές στρατηγικές για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους. Εδώ λοιπόν, στο Poggio D’Oro, ένας από τους στόχους είναι να μάθουν τα παιδιά να χρησιμοποιούν εκείνες τις στρατηγικές που θα τους βοηθήσουν να επικοινωνήσουν με τους άλλους με ειρηνικό τρόπο, και σε αυτό βασικό ρόλο παίζει η προαναφερθείσα διαχείριση των αρνητικών συναισθημάτων.
Πώς είναι τελικά μια μέρα στο σχολείο; Όπως ορίζει και η παιδαγωγική του σαλιγκαριού, τα παιδιά εδώ μαθαίνουν το καθένα με τους δικούς του ρυθμούς και ανάγκες, ακολουθώντας τα ενδιαφέροντά τους. Παράλληλα, διεξάγεται πληθώρα εκδρομών σε κοντινούς προορισμούς αλλά και σε βουνά, στη θάλασσα, αλλά και πόλεις με πολιτιστικό ενδιαφέρον.
Μια τυπική μέρα στο Poggio D’Oro ξεκινάει στις 9:00 και επίσημα τελειώνει στις 16:30. Υπάρχει διάλειμμα μισής ώρας στις 11:30 μετά το πρωινό (το οποίο, όπως και όλα τα γεύματα εδώ, είναι κατά βάση χορτοφαγικό και βιολογικής παραγωγής) και ένα ακόμα στις 14:00 μετά το μεσημεριανό για μια ώρα. Το πρωί αξιοποιείται για βασικά μαθήματα (μαθηματικά, λογοτεχνία, φυσική, γεωγραφία και ιστορία). Τα παιδιά σε μικρές ομάδες διεξάγουν σχετικές δραστηριότητες, καθοδηγούμενα είτε από το δάσκαλο είτε από κάποιον συμμαθητή τους. Το απόγευμα είναι αφιερωμένο στα εργαστήρια. Τα τελευταία ποικίλλουν, από θέατρο, αγγλικά, ζωγραφική, μέχρι ανακύκλωση και μαγειρική. Δεν αποκλείεται αν βρεθείτε στο σχολείο Σεπτέμβρη να δείτε τα παιδιά να μαζεύουν σταφύλια στους γύρω αμπελώνες (η περιοχή φημίζεται για το κρασί και το λάδι της) και να φτιάχνουν, με τη βοήθεια ειδικών, το δικό τους κρασί. Αντίστοιχα, αν βρεθείτε εκεί Οκτώβρη, πιθανώς να δείτε τους μικρούς μαθητές να βοηθάνε στο μάζεμα της ελιάς και να μαθαίνουν πώς γίνεται η παραγωγή λαδιού! Τέτοιες δραστηριότητες, όπως εξηγούν οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί του σχολείου, βοηθούν τα παιδιά στην ανάπτυξη πολλαπλών δεξιοτήτων, όπως γλώσσα και φυσική, αλλά και διδάσκουν τη συνεργασία και δένουν την ομάδα.
Τέλος, η πολυπολιτισμικότητα και η ανοχή στη διαφορετικότητα είναι κάτι ακόμα που διδάσκεται στο Poggio D’Oro. Όχι με ιστορίες και λόγια, αλλά με πράξεις. Στα εργαστήρια που διεξάγονται στο σχολείο συχνά λαμβάνουν μέρος, βοηθώντας τους δασκάλους, νέοι από την Αφρική που έχουν ζητήσει άσυλο στην Ιταλία. Η επαφή των παιδιών με ανθρώπους άλλων εθνικοτήτων σαφώς «ανοίγει» το μυαλό των παιδιών, βοηθά στην ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους, τα μαθαίνει να σέβονται το διαφορετικό, μαθαίνουν ακόμα την ισότητα, το δικαίωμα στις ίσες ευκαιρίες και τη δικαιοσύνη.
Κλείνοντας το σύντομο αφιέρωμα, θα ήθελα να ευχηθώ στο σχολείο να συνεχίσει το όμορφο έργο του με αγάπη και θετική διάθεση. Ακόμα, να ευχαριστήσω την Elena, δασκάλα του σχολείου που μου παραχώρησε όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για να γράψω αυτό το άρθρο, όπως και τις φωτογραφίες. Τέλος, περισσότερες πληροφορίες για το σχολείο μπορείτε να διαβάσετε στην ιστοσελίδα του: poggiodoro.org
Ειρήνη Μαρκιανού
