Κολοκοτρώνης, Καραϊσκάκης, Μπουμπουλίνα, Μαντώ Μαυρογένους, Παπαφλέσσας, Μιαούλης, Κανάρης… και πολλοί ακόμη που αγωνίστηκαν και συνέβαλαν στην απελευθέρωση από τους Τούρκους και την εθνική παλιγγενεσία.
Τους γνωρίζουμε όλοι – ή τουλάχιστον αρκετοί – και ξέρουμε τον τρόπο με τον οποίο βοήθησε ο καθένας τους στην επανάσταση του 1821. Υπάρχει όμως πλήθος άλλων αγωνιστών, οι οποίοι συνέβαλαν τα μέγιστα για να είμαστε εμείς σήμερα ελεύθεροι!
Η Πελοπόννησος ήταν μία από τους πρωτεργάτες της επανάστασης κι έχει πολλούς που αγωνίστηκαν και είναι γνωστοί μόνο στις περιοχές τους. Έφτασε λοιπόν η ώρα να δούμε πότε ξεκίνησε πραγματικά η Επανάσταση του 1821 και από ποιο σημείο.
Σύμφωνα με το Τοπικό Αρχείο Λεωνιδίου η έναρξη της επανάστασης στην Τσακωνιά έγινε στις 16/03/1821 και αναφέρονται πηγές που επιβεβαιώνουν το γεγονός: «Η πρώτη πηγή στην οποία μνημονεύεται ότι η κήρυξη της Επανάστασης στο Λεωνίδιο έγινε στις 16/3/1821 είναι το ηρωικό έπος «Η Λάκαινα» του πρωτοπρεσβύτερου και δάσκαλου Θεόδωρου Οικονόμου που εκδόθηκε το 1859. Ο Οικονόμου ήταν τριτότοκος γιος του Μιχάλη Οικονόμου, πολεμιστή του 1821 που σκοτώθηκε το 1822 στην Αγία Μαρίνα Λαμίας. Από τα εφτά του παιδιά, δύο αγόρια πέθαναν σε ηλικία 26 ετών ( το ένα στο στρατό) και μία κόρη σε ηλικία 24 ετών, δύο χρόνια μετά το γάμο της.
Ο διαπρεπής ιστοριοδίφης Θάνος Βαγενάς στο βιβλίο του «Κυνουριακές σελίδες δόξας», σελίδα 73 αναφέρει ως πιθανή ημερομηνία κήρυξης της επανάστασης στο Λεωνίδιο τη 17η/3/1821.
Το 1995 ο Κωνσταντίνος Πενταφρόνιμος, οικονομολόγος, υπάλληλος στη Δ.Ο.Υ. Σκάλας δημοσίευσε στον Κ. Α΄ τόμο των «Πελοποννησιακών», σειρά που εκδίδει η Εταιρεία Πελοποννησιακών Σπουδών, ημίγνωστη μελέτη του Μιχ. Δέφνερ.
Το χειρόγραφο, αποτελούμενο από 14 σελίδες κόλλας αναφοράς με εξώφυλλο, προέρχεται από δημοπρασία του οίκου Σπανού, έχει τον τίτλο «Η δράσις των Τσακώνων κατά την Ελληνικήν Επανάστασιν» και θεωρεί ως χρόνο έναρξης της επανάστασης στο Λενίδι τα μέσα περίπου Μαρτίου. Στο κείμενο προτάσσεται πρόλογος τεσσάρων σελίδων με πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες.»¹
Ο Στυλιανός Μερικάκης (δήμαρχος Λεωνιδίου έως το 1977) στην ομιλία του στις 12/06/1971 στην αίθουσα του Πειραϊκού Συνδέσμου στον Πειραιά μίλησε για την προσφορά και τη δράση των Τσακώνων κατά την Επανάσταση του 1821. Αναφέρει ότι ο Τριαντίνος συναντιέται στη Μάνη με τον Ράμφο, επίσημο απεσταλμένο της Φιλικής Εταιρίας κι έχοντας οδηγίες και τη σημαία επιστρέφουν στο Λεωνίδιο στις 16 Μαρτίου του 1821. Μόλις μαθεύτηκε το γεγονός αυτό ξεσηκώθηκαν όλοι με ζητωκραυγές και πυροβολισμούς και συνέλαβαν τον Τούρκο τελώνη του λιμανιού του Λεωνιδίου. Κατόπιν κατευθύνθηκαν στον Ναό της Παναγίας για να ψαλλεί η δοξολογία και να ευλογηθούν από τον Ιερέα η σημαία και τα όπλα. Έτσι οι Τσάκωνες κήρυξαν την Επανάσταση στο Λεωνίδιο στις 16 Μαρτίου του 1821, νωρίτερα από τον Πετρόμπεη στην Καλαμάτα και από τον Παλαιών Πατρών στην Αγία Λαύρα.
Το αρχείο Τσακωνιάς με τα βιβλία «Τα χρονικά των Τσακώνων» που έχει εκδώσει μας παρέχει πολλές πληροφορίες για τη δράση των Τσακώνων στον αγώνα του Εικοσιένα. Τα ονόματα πολλά και η βοήθεια του καθενός πολύτιμη. Για κάποιους υπάρχουν πολλές πληροφορίες για άλλους λιγότερες λόγω του γεγονότος ότι τότε δεν υπήρχαν τόσες καταγραφές όλων των γεγονότων και όσα υπάρχουν βασίζονται περισσότερο σε μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν εκείνη την εποχή.
Θεόδωρος Γούλελος: έλαβε μέρος στην πολιορκία της Μονεμβασιάς και της Τριπολιτσάς.
Γεώργιος Γούλελος: έλαβε κι αυτός μέρος στην πολιορκία της Μονεμβασιάς, σκότωσε στη μάχη τον αρχηγό των Τούρκων Χασάμβεη και σκοτώθηκε κι αυτός από τους Τούρκους.
Καπετάν Γεωργάκης Μιχαλάκης ή Μανωλάκης: αρχηγός των Ελλήνων στην πολιορκία της Μονεμβασιάς, πολέμησε με ηρωισμό και διακρίθηκε στη μάχη. Ορίστηκε φρούραρχος του κάστρου όταν παραδόθηκε από τους Τούρκους στους Έλληνες στις 23/07/1821. Υψίστης σημασίας η κατάληψη της Μονεμβασιάς, διότι εδραίωσε την Επανάσταση στα νότια του Μοριά.
Μανώλης Ντούνιας ή Δούνιας: ένας από τους Τσάκωνες πολιορκητές της Τριπολιτσάς. Γνώριζε την Τουρκική γλώσσα κι έπιασε φιλίες με μερικούς Τούρκους φρουρούς από τους οποίους αγόραζε όπλα. Ήταν αυτός που έπεισε τον Τούρκο φρουρό να του ρίξει σκοινί για να τον ανεβάσει. Τα κατάφερε, ανέβηκε, τον αφόπλισε και τον σκότωσε και με νοήματα κάλεσε τους άλλους Έλληνες να ανοίξουν τις πύλες και να μπουν στην πόλη.
Φυσικά στον αγώνα της απελευθέρωσης βοήθησαν και οι Ηγούμενοι της Τσακωνιάς. Όπως αναφέρει η Δρ Θεολογίας Αθηνά Κονταλή «Στην συντριπτική πλειοψηφία τους τα μοναστήρια της Τσακωνιάς συνέβαλαν στην απελευθέρωση του Γένους από τον οθωμανικό ζυγό, με τους ηγουμένους τους να πρωτοστατούν στις περισσότερες εξεγέρσεις. Για το λόγο αυτό τα μοναστήρια της Τσακωνιάς αποτέλεσαν πηγή εθνικής συνοχής, παρηγορίας και καθοδήγησης, καθώς και κέντρα των τοπικών εξεγέρσεων…
Στον αγώνα του 1821 ο ηγούμενος Καλλίνικος Τσαμούρης από το μοναστήρι της Παναγίας της Μαλεβής έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας και ως εμπειρικός γιατρός βοήθησε τους τραυματισμένους αγωνιστές αλλά και τον ίδιο τον Δημήτριο Υψηλάντη. Μετέτρεψε τους χώρους του μοναστηριού σε νοσοκομείο, όπου περιέθαλπε με τις εμπειρικές του γνώσεις τους τραυματίες.
Ο ηγούμενος Νεόφυτος Ζαφειρόπουλος από το μοναστήρι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος Χριστού Λουκούς υπήρξε μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Στον ίδιο ανατέθηκε να οργανώσει την επαναστατική προετοιμασία στην περιοχή και να την εφοδιάσει με καρπούς, λάδι, ελιές και μπαρούτι…
Ο ηγούμενος Νεόφυτος από το μοναστήρι της Κοιμήσεως Θεοτόκου Ελώνης στρατεύτηκε υπέρ του Αγώνα και πήρε μέρος σε πολλές στρατιωτικές αναμετρήσεις. Το μοναστήρι λόγω της οχυρής του θέσης χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο αμάχων και ως τόπος συγκέντρωσης πολεμοφοδίων.
Ο ηγούμενος Ιωασάφ Κανέστρας από το μοναστήρι της Παναγίας της Αρτοκωστάς συγκρότησε ένοπλο Σώμα αποτελούμενο από 50 αγωνιστές-στρατιώτες, οι οποίοι συντηρούνταν με έξοδα της Μονής…
Ο ηγούμενος Ιωσήφ Κριμίτζος από το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου Καρυάς έλαβε μέρος ενεργά στον Αγώνα και μάλιστα, το 1844, τιμήθηκε για τη δράση του με παράσημο από τον Όθωνα.
Ο ηγούμενος Ιωακείμ από το μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου μαζί με 14 μοναχούς πήραν τα όπλα και πολέμησαν το Μάιο του 1821 στα Βέρβαινα και στα Δολιανά. Εξαιτίας της δύσβατης θέσης της, η μονή χρησιμοποιήθηκε στον Αγώνα για περίθαλψη τραυματιών, διάσωση οικογενειών και παροχή πλήθους υποστηρικτικών υπηρεσιών.»
Πολλά ακόμη θα μπορούσαν να γραφτούν για το τιμημένο 1821 και να γίνουν κι άλλες ιστορίες γνωστές κι άλλοι αγωνιστές να βρουν τη θέση που τους αξίζει. Για να μην είναι όμως κουραστικό αρκούν αυτά τα λίγα για να μπει το νερό στο αυλάκι, όπως λέει ο λαός μας και να αρχίσουμε να ασχολούμαστε περισσότερο με την ιστορία μας.
Ειρήνη Κεμερλή
¹http://gak-leonid.ark.sch.gr/16martiou02.htm
http://www.tsakonianarchives.gr/bibliography/
http://www.leonidion.gr/2017/03/picsvid_21.html
