Όταν είσαι γονέας είναι αναπόφευκτο το γεγονός ότι γνωρίζεις περισσότερους συγγραφείς παιδικών βιβλίων παρά βιβλίων για ενήλικες. Η μανία λοιπόν της κόρης μου για τον θείο Θέμο και το Χρυσό Κοράλλι με οδήγησε στη συγγραφέα τους, την αγαπητή Ελένη Γεωργοστάθη. Την προσέγγισα και δέχτηκε με χαρά να παραχωρήσει στην Πηγή Παιδείας μια άκρως ενδιαφέρουσα και μη προβλέψιμη συνέντευξη.
Είναι εύκολο να γράφεις βιβλία για παιδιά;
Κάθε λογοτεχνικό είδος είναι απαιτητικό. Φυσικά, όταν στην εξίσωση μπαίνουν και τα παιδιά ως αναγνωστικό κοινό, το πράγμα γίνεται πιο περίπλοκο. Κατά τη γνώμη μου, είναι αδύνατον να γράψεις για παιδιά αν δεν προσπαθήσεις να μπεις στο μυαλό τους, να δεις τον κόσμο από την οπτική τους, να αντιληφθείς τι τα αφορά και τι όχι. Σε καμία περίπτωση, φυσικά, δε θέλω να πω ότι ο συγγραφέας πρέπει να κολακεύει τα παιδιά, ούτε όμως και να τους συμπεριφέρεται απλοϊκά, υποτιμώντας τη νοημοσύνη τους. Η ευκολία, η σχηματικότητα, ο ευτελισμός της ποιότητας επειδή δήθεν απευθυνόμαστε σε μικρότερης ηλικίας, άρα και πιο εύπιστους, πιο αφελείς αναγνώστες, είναι προσβλητικά και για εκείνους και για το ίδιο το παιδικό βιβλίο.
Πόσο σημαντικό ρόλο παίζει η εικονογράφηση στο παιδικό βιβλίο;
Όταν μιλάμε για picturebooks, τότε η εικονογράφηση συνιστά το άλλο μισό του κειμένου, που δε λειτουργεί απλώς επικουρικά, συνοδευτικά προς αυτό, αλλά δημιουργεί έναν εξίσου σύνθετο, παράλληλο ή και διακριτό κόσμο, παράγοντας ενδιαφέρουσες συνδηλώσεις ή προβάλλοντας οπτικές και στοιχεία της ιστορίας που το κείμενο δεν έχει εντοπίσει ή φωτίσει. Στην περίπτωση των πιο εκτεταμένων κειμένων, όπου αναπόφευκτα το κείμενο έχει μεγαλύτερη βαρύτητα, οι εικόνες έρχονται να δώσουν μορφή στους χαρακτήρες, βάθος στο σκηνικό, κίνηση και ζωή στα γεγονότα. Και, βεβαίως, ας μην υποτιμούμε την τεράστια δύναμη ενός ωραίου εξωφύλλου, που θα αιχμαλωτίσει το βλέμμα και θα καταστήσει ακόμα πιο ελκυστικό ένα βιβλίο. Στην Ελλάδα διαθέτουμε εκπληκτικούς εικονογράφους, οι συγγραφείς και το παιδικό βιβλίο τούς οφείλουμε πολλά.
Ποιο είναι το βιβλίο που θα θέλατε να είχατε γράψει εσείς κι όχι κάποιος άλλος;
Το γράψιμο δεν είναι μόνο η διαδικασία αποτύπωσης της σκέψης μας στο χαρτί ή στην οθόνη. Είναι ένα ολόκληρο μοναχικό ταξίδι από τη στιγμή που σου κατεβαίνει μια ιδέα: ο ενθουσιασμός που σε κυριεύει, ο τρόπος που την εξελίσσεις, η γνωριμία και η επαφή σου με τους ήρωές σου, οι ατέλειωτες κουβέντες μαζί τους, η κοπιώδης προσπάθεια να χτίσεις μια πλοκή και να βρεις ικανοποιητικές λύσεις σε αυτή, η υιοθέτηση μιας φωνής, η λαχτάρα της έκφρασης, το γράψε σβήσε. Ως αναγνώστρια, έχω διαβάσει βιβλία που τα έχω λατρέψει, τα έχω θαυμάσει απεριόριστα, γνωρίζοντας ωστόσο ότι η γενεσιουργός αιτία, η διαδρομή, η πάλη με τις λέξεις υπήρξε η απολύτως προσωπική περιπέτεια, το ταξίδι, κάποιου άλλου. Δύσκολο λοιπόν να θέλω να γράψω κάτι που σ’ εμένα εμφανίστηκε μόνο στην τελική, ολοκληρωμένη του μορφή, όσο κι αν με συγκλόνισε η συνάντηση μαζί του.
Πριν περίπου ένα χρόνο εκδόθηκε το βιβλίο σας ‘’Τι τρέχει στο Χρυσό Κοράλλι’’. Πόσο δύσκολο είναι να γράψεις ένα βιβλίο μυστηρίου για παιδιά και να κρατήσεις αμείωτο το ενδιαφέρον τους μέχρι το τέλος;
Ένα βιβλίο μυστηρίου είναι από μόνο του άσκηση πλοκής, μια γερή σπαζοκεφαλιά, αφού πρέπει να οργανώσεις το υλικό σου, να δώσεις στοιχεία με το σταγονόμετρο χωρίς να βραχυκυκλώσεις αλλά ούτε και να διευκολύνεις τον αναγνώστη, και στο τέλος, όταν εκείνος δει τη μεγάλη εικόνα, όλα να είναι στη θέση τους. Το ίδιο ακριβώς ισχύει και με τις ιστορίες μυστηρίου για παιδιά, με την επιπλέον δυσκολία ότι από τη μια πρέπει να αποφύγεις να τα μπερδέψεις με υπερβολικά περίπλοκες έννοιες και ασαφείς λύσεις και από την άλλη να μην υποτιμήσεις τη νοημοσύνη τους κάνοντας τα πράγματα πολύ προφανή. Μια έξτρα πρόκληση για μένα ήταν ότι ήθελα, πέρα από το στοιχείο του μυστηρίου, να ενσωματώσω στο βιβλίο και στιγμές από την οικογενειακή πραγματικότητα των ηρώων μου αλλά και να θίξω ευαίσθητα κοινωνικά ζητήματα. Ήταν μια δύσκολη άσκηση ισορροπίας, που πλέον είναι στο χέρι του αναγνωστικού κοινού να την κρίνει.
Πιστεύετε πως η καραντίνα βοήθησε στο να έρθουν παιδιά και γονείς πιο κοντά στο βιβλίο;
Συνολικά στοιχεία δεν έχω, υπήρξαν γύρω μου άνθρωποι που, όπως κι εγώ, διάβασαν περισσότερο κι άλλοι που λόγω της κατάστασης αδυνατούσαν να διαβάσουν έστω και μία λέξη. Φαντάζομαι πάντως πως η καραντίνα δε δημιούργησε αναγνώστες. Δύσκολο σε αυτές τις συνθήκες, με σχολεία, βιβλιοθήκες και βιβλιοπωλεία κλειστά, να γίνεις κάτι που ποτέ δεν ήσουν. Ενδεχομένως να ενίσχυσε τη σχέση με το διάβασμα ανθρώπων μικρής ή μεγάλης ηλικίας ήδη εξοικειωμένων με το βιβλίο.
Ποιο είναι το αγαπημένο σας βιβλίο και γιατί;
Δεν είναι ένα. Από ενήλικα αναγνώσματα εδώ και δεκαετίες αγαπάω πολύ και διαβάζω ξανά και ξανά τα Ποιήματα του Σεφέρη για τον τρόπο που βυθομετρούν την ανθρώπινη ύπαρξη εντός της ιστορίας, και τις Αόρατες πόλεις του Ίταλο Καλβίνο για την καλειδοσκοπική αρχιτεκτονική τους. Ως παιδί, λάτρευα την κοινωνικά ευαίσθητη και χιουμοριστική ματιά του Κέστνερ στον Αντώνη και την Κουκιδίτσα και ως ενήλικη αναγνώστρια παιδικών κι εφηβικών βιβλίων θαύμασα το Δέντρο των ψεμάτων της Χάρντινγκ για τον έξοχο τρόπο με τον οποίο κατορθώνει να είναι πολλά πράγματα ταυτόχρονα.
Τι είναι για εσάς «Πηγή Παιδείας»;
Τα πάντα και οι πάντες – αρκεί να διαθέτουμε το ανήσυχο πνεύμα και την ενσυναισθητική ματιά που θα μας επιτρέψουν να προχωρήσουμε πέρα από το προφανές και να κοιτάξουμε βαθιά μέσα στους ανθρώπους και στα πράγματα.
Ευχαριστώ για τον χρόνο σας!
Κι εγώ σας ευχαριστώ για τις εξαιρετικά ενδιαφέρουσες ερωτήσεις σας.
Ειρήνη Κεμερλή
