Μέρες Φεστιβάλ Κινηματογράφου ζει η Θεσσαλονίκη, και όπως είπε και ο φοβερός και τρομερός Μπάμπης Μπατμανίδης: «Επιτέλους και ένα φεστιβάλ με κασκόλ, γιατί σε λίγο θα ξεχνούσαμε και αυτά που ξέρουμε». Οι συζητήσεις που δίνουν και παίρνουν έχουν ως αφορμή δύο γεγονότα: Τον «Θάνατο του Ιερού Ελαφιού», του Γιώργου Λάνθιμου σε σενάριο δικό του και του Ευθύμη Φιλίππου, και το δεύτερο οι γνώμες που ανταλλάχτηκαν στην πρεμιέρα του «Love me not» του Αλέξανδρου Αβρανά. Και όλα αυτά, καταλήγουν σε μια συζήτηση που ανακατεύει κάπου μακριά, τον Θόδωρο Αγγελόπουλο, τον Κώστα Γαβρά, τον Μιχάλη Κακογιάννη και τον Παντελή Βούλγαρη.
Πάμε λοιπόν από την αρχή: Υπάρχει μια συζήτηση σύγκρισης μεταξύ όλων αυτών των ονομάτων. Ο Λάνθιμος, λένε πολλοί, τους έχει υπερβεί όλους αυτούς και πηγαίνει ολοταχώς να κατακτήσει τον κόσμο, κινηματογραφικά μιλώντας. Ο λόγος είναι προφανής: Δείχνει με τις δύο υποψηφιότητές που έχει πάρει να έχει κερδίσει την αναγνώριση, εκεί όπου την έχασε ο Αγγελόπουλος. Η διαφορά βέβαια έχει να κάνει με το γεγονός πως ο Αγγελόπουλος έκανε (αλλά δεν το λένε πολλοί), αυστηρά «ελληνικές» ταινίες. Τα θέματά του ήταν εντελώς ελληνικά, ( εμφύλιος, ΚΚΕ, και τα σχετικά), απλά ο τρόπος της έκφρασης ήταν αυτός που ξένιζε πάντα, και η κινηματογράφηση αυτής. Άλλωστε, ακόμα και ο Πέτρος Μάρκαρης, συχνός επιμελητής των σεναρίων του Αγγελόπουλου έχει πει πως « εγώ του τα έλεγα συχνά: Θόδωρε, ευτυχώς που έχεις και εμάς, να φροντίζουμε τα επιεικώς μέτρια σενάριά σου».
Ναι, αλλά ο Λάνθιμος λένε πως είναι «άρρωστος ή αρρωστημένος» στην κινηματογραφική έκφραση. Δεν θα το λεγα. Άλλωστε ο σουρεαλισμός, αγαπημένος τρόπος έκφρασης του Λάνθιμου, ενέχει το στοιχείο της υπερβολής, και αυτό φαίνεται καλύτερα στον «Αστακό». Βέβαια, οι ταινίες του έχουν ακόμα κάτι το ανολοκλήρωτο: Υποψηφιότητα για μοντάζ ο Γιώργος Μαυροψαρίδης, υποψηφιότητα για σενάριο ο Λάνθιμος με τον Φιλίππου, τσιμπάει κάτι από δω και από εκεί, αλλά όλοι δέχονται πως ακόμα τελείως ολοκληρωμένη ταινία δεν έχουνε δει.
Από την άλλη μεριά, ο Βούλγαρης είναι σαφώς πιο συγκροτημένος καλλιτεχνικά από τον Λάνθιμο, και σε αυτό «φταίει» η Φίνος Φιλμ. Άν την έχεις μάθει την δουλειά στο μεγαλύτερο πανεπιστήμιο της χώρας, ή Τσιώλης θα είσαι, ή Βούλγαρης, τα δύο ονόματα που ακόμα μετά από 50 χρόνια μπορούν να προκαλέσουν συζήτηση. Με το «Τελευταίο Σημείωμα», ο Βούλγαρης απέδειξε για μια ακόμα φορά το ότι μπορεί να κάνει κινηματογράφο με νόημα, ουσία, και ψυχή.
Πιο κοντά στον Μιχάλη Κακογιάννη είναι ο Λάνθιμος. Όπως ο μεγάλος Κύπριος, έτσι και ο Λάνθιμος, αφού έκανε εδώ τις προσπάθειές του, και… τα βίντεοκλιπ του, πλέον έχει φύγει έξω. Όπως έφυγε νωρίτερα ο Ντένης Ηλιάδης, όπως και ο Αβρανάς, όπως θα φύγει ο κάθε σκηνοθέτης που με συγκρότηση, επαγγελματισμό και τύχη, θα αντιμετωπίζει το Σινεμά. Η τύχη είναι αυτό που δεν είχε κατά την γνώμη μου ο Βούλγαρης νωρίτερα από τις «Νύφες», ειδικά με τα «Πέτρινα Χρόνια», ίσως την καλύτερη ταινία του μαζί με την «Μικρά Αγγλία».
Στην κορυφή βέβαια στέκεται ο Κώστας Γαβράς. Ο Έλληνας που πήγε για σπουδές στην Γαλλία και έγινε ένας από τους σημαντικότερους κινηματογραφιστές παγκοσμίως, είτε κάνοντας την ιστορία του Γρηγόρη Λαμπράκη, από το βιβλίο του Βασίλη Βασιλικού, είτε κάνοντας τον «Αγνοούμενο» με τον Τζακ Λέμον, ή το «Mad City» με τον Τζον Τραβόλτα και τον Ντάστιν Χόφμαν, ο Γαβράς δίνει πάντα τον τόνο του πολιτικού σινεμά, αυτού που δύσκολα μπορούν να αγγίξουν άλλοι ίσως και περισσότερο ταλαντούχοι από τον Γαβρά.
Άρα, για να το συνοψίσουμε: Ο παλιός είναι σίγουρα αλλιώς: Γαβράς και Βούλγαρης. Ο νέος είναι ωραίος γιατί φαίνεται πως αγγίζει θάλασσες που δύσκολα φτάνουν άλλοι ( Λάνθιμος). Η αποδοχή είναι κάτι σχετικό, κανένας, ειδικά Έλληνας, δεν είναι προφήτης στον τόπο του. Πόσο μάλλον όταν όλοι σχεδόν οι μεγάλοι σκηνοθέτες, ειδικά οι εμπορικοί, φάγανε κράξιμο στην εποχή τους, απίστευτο και με λύσσα. Ο καιρός τους δικαίωσε. Όπως επίσης και τον Αγγελόπουλο που στο τέλος το πράγμα γύρισε τούμπα: Οι φίλοι του τον άδειαζαν, οι εχθροί του τον αναγνώρισαν. Και το παιχνίδι δε σταματά ποτέ. Ούτε και οι συζητήσεις στην φτωχομάνα, με κάθε αφορμή και αιτία.
Υ.Γ. Κάπου από το βάθος ακούγεται το εξής: Ναι, αλλά με τον J.K. Simmons, ένας συνεργάστηκε μετά το Όσκαρ του. Χριστόφορε Θεέ, πάρε την ΠΑΕ…
Διογένης Παπαδόπουλος
