Πολιτιστικός εξανδραποδισμός (;)
Πρι ν λίγες εβδομάδες γιορτάσαμε το « Χάλογουιν» . Πριν εισέλθει καν ο Δεκέμβρης παρατηρώ να ξεπροβάλλουν δειλά δειλά οι σέξι αγιοβασιλίτσες….Και είναι βέβαιο με μαθηματική ακρίβεια ότι πριν καλά καλά εκπνεύσει ο Ιανουάριος θα αρχίσουν οι καρδούλες του Αγίου Βαλεντίνου.
Προφανώς όλα αυτά δεν είναι τόσο αθώα, αν δεν είναι τουλάχιστον κωμικοτραγικά.
Ούτε το Χάλογουιν, ούτε οι καλλίγραμμες και σεξι νεανίδες με αγιοβασιλίτικο σκούφο, ούτε οι καρδούλες έχουν καμία σχέση με την ελληνική πολιτισμική παράδοση – όπως βέβαια και τόσα τόσα άλλα….Όλα αυτά είναι εκδηλώσεις μιας ανόητης ξενομανίας και περιγράφουν το φαινόμενο ενός ύπουλου και αναίμακτου ιμπεριαλισμού, του πολιτισμικού.
Κάποιος ανυποψίαστος ή αφελής μπορεί να μην εντοπίσει κάτι κακό. Είναι όμως έτσι;
Θα πρέπει να κάνουμε όμως κάποιες μεθοδολογικές διευκρινήσεις: είναι άλλο πράγμα η γλωσσομάθεια και άλλο πράγμα ο αφελληνισμός της ελληνικής γλώσσας εξαιτίας της διείσδυσης της αγγλικής γλώσσας. Είναι άλλο πράγμα να ακούς ξένη μουσική, γιατί σε συγκινεί και γιατί, απλά, είναι εξαιρετική, από το να καθορίζουν οι βιομηχανίες της μουσικής και το youtube τις μουσικές σου επιλογές. Είναι διαφορετικό να απολαμβάνεις μια οποιαδήποτε ταινία του Χόλιγουντ, επειδή είναι καλή, από το να αγνοείς παντελώς τον ελληνικό (αν υπάρχει!) και τον ευρωπαϊκό κινηματογράφο. Είναι διαφορετικό πράγμα να είσαι λάτρης της αμερικανικής λογοτεχνίας από τις «πενήντα αποχρώσεις του γκρι».
Με δυο λόγια, είναι διαφορετικό πράγμα η ποιότητα από την εμπορικότητα. Και μακάρι αυτά τα δύο να συνδυάζονται (για παράδειγμα, το έργο του Έκο «Το Όνομα του Ρόδου» , δεν είναι ένα μόνο αριστούργημα της λογοτεχνίας, ήταν και best-seller). Το ζήτημα είναι ότι η διαφήμιση σου καθορίζει τι θα αγοράσεις.
Κάποιος θα μπορούσε να αντιτείνει σε όλα αυτά ότι η ξενομανία είναι ένα φυσιολογικό φαινόμενο – ίσως και επιθυμητό – γιατί οι Έλληνες είναι πλέον αναπόσπαστο τμήμα της Δύσης, του Δυτικού Πολιτισμού. Κι όλα αυτά τα φαινόμενα είναι κοινά σε όλα τα μήκη και πλάτης της υφηλίου όπου ο Δυτικός Πολιτισμός έχει καταστεί κυριαρχεί νοοτροπία και βιοθεωρία. Με δυο λόγια μπορεί να θεωρηθεί ως αναγκαίο κακό! Εδώ όμως είναι το κρίσιμο σημείο.
Σαφώς και καλά κάνουμε που είμαστε ένα αναπόσπαστο τμήμα της Δύσης. Απολαμβάνουμε όλα όσα στον υπόλοιπο κόσμο ονειρεύονται. Πέρα από τα σοβαρά οικονομικά προβλήματα, πέρα από τις ποικίλες παθογένειες του δημοκρατικού μας πολιτεύματος, οι Έλληνες, όπως και όλοι οι λαοί που ζουν στις χώρες της Δύσης απολαμβάνουν : αφθονία υλικών αγαθών. Παρά τους νεόφτωχους, τους αστέγους, τους ανέργους, τις μεγάλες οικονομικές ανισότητες, δεν υπάρχει κανείς σε Δυτική χώρα που να πεθαίνει από την πείνα κυριολεκτικά. Ό,τι άλλο είναι υπερβολή ή προπαγάνδα. Αντίθετα, σε δεκάδες χώρες του κόσμου χιλιάδες πεθαίνουν επειδή δεν έχουν τροφή-δεν την έχουν απλά οι λίγοι – δεν υπάρχει τροφή και πόσιμο νερό.
Υψηλό βιοτικό επίπεδο εξαιτίας του γεγονότος ότι τα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα είναι πλέον « λαϊκά» , μπορούν να έχουν πρόσβαση σχεδόν όλοι οι πολίτες.Δεν είναι μόνο οι υπολογιστές και το ίντερνετ, αλλά θα πρέπει να σκεφτούμε και τα φάρμακα,τις σύγχρονες μεθόδους θεραπείας ασθενειών, αλλά και τα ποικίλα μεταφορικά μέσα που συνδέουν αστικά κέντρα και ύπαιθρο, αλλά και τις χώρες μεταξύ τους. Όλα αυτά είναι αδιανόητα στην Αφρική ή αφορούν τους πολύ λίγους, όπως στην Ινδία.
Η αστική δημοκρατία έχει πετύχει επίσης δύο μοναδικές κατακτήσεις στην ανθρώπινη ιστορία : ατομικά δικαιώματα και ως εκ τούτου κράτους δικαίου, και κράτος πρόνοιας. Παρά τους κλυδωνισμούς του κράτους πρόνοιας, κανείς δεν αμφισβητεί ότι αυτό υπάρχει και ότι αμβλύνει τις οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες και ότι σχεδόν κανένας ή έστω ελάχιστοι, πεθαίνουν αβοήθητοι στους δρόμους– έστω κι αν(αληθώς ή ψευδώς) αυτό γκρεμίζεται. Όλα αυτά για την Αφρική και τις περισσότερες χώρες της Ασίας είναι αδιανόητα. Δημοκρατία (έστω αστική, έστω με τα σοβαρά της προβλήματα) υπάρχει μόνο στη Δύση.
Όλα αυτά λοιπόν που αποτελούν τις αδιαμφισβήτητες κατακτήσεις τις Δύσης κυρίως μετά τον Β΄ Π.Π. μπορούν να θεωρηθούν ως το αντίτιμο για το γεγονός ότι πλέον ο εθνικός και μας πολιτισμός αλλοιώνεται (και προφανώς όχι μόνο των Ελλήνων) και ο παραδοσιακός τείνει να εκλείψει.
Όχι. Δεν μπορούμε να δεχθούμε ότι, επειδή «ανήκουμε στη Δύση» θα γίνουμε αναγκαστικά και «αμερικανάκια» .
Η πολιτιστική ισοπέδωση, η κονιορτοποίηση της διαφορετικότητας και η ομογενοποίηση της κουλτούρας δεν μπορεί να σημαίνουν τη «συμμετοχή» μας στη Δύση. Εφόσον συμβαίνουν εκφράζουν ένα πνεύμα πολτισμικής εθελοδουλείας, έναν εκούσιο εξανδραποδισμό, μια ανόητη ξενομανία. Βλέπουμε σε κάθε έκφανση του βίου μας να κυριαρχούν ξενόφερτα πρότυπα τα οποία πιθηκίζουμε.
Η παρουσία μας στη Δύση δεν μπορεί να είναι ταυτόσημη με την πολιτισμική εθελοδουλεία, με τον εκούσιο αφελληνισμό. Σε καμιά περίπτωση δεν μπορούμε να δεχθούμε την πολιτιστική ισοπέδωση ως αντάλλαγμα για τα «αγαθά» της Δύσης. Κι ακριβώς μέσα στα «αγαθά» της Δύσης είναι πρωτίστως ο πολιτισμός της. Οι μεγάλοι της λογοτέχνες, οι μεγάλοι της μουσικοί, οι ζωγράφοι, οι αρχιτέκτονες, οι σκηνοθέτες κτλ – αλλά και οι επιστήμονες, οι φυσικοί, οι χημικοί, οι ιστορικοί, οι βιολόγοι κτλ. Κι ο κατάλογος θα είναι ατελείωτος αν αρχίσω να αναφέρω ονόματα. Και προφανώς εδώ ανήκουν κι οι «δικοί» μας, οι αρχαίοι Έλληνες και Βυζαντινοί διανοούμενοι.
Όμως, ανήκουμε στη Δύση, γιατί όλοι οι λαοί της Δύσης είναι κοινωνοί (ή έστω θα έπρεπε να είναι) κοινών αξιών : δημοκρατία, ελευθερία, ισότητα, ισονομία, κοινωνική αλληλεγγύη, σεβασμός των ατομικών δικαιωμάτων, πνεύμα αμφισβήτησης, πίστη στον ορθολογισμό και στην επιστημονική αλήθεια- εν γένει πίστη στην αέναη πρόοδο του ανθρώπου σε κάθε επίπεδο. Ο ανθρωπισμός των Αρχαίων Ελλήνων που αναζωπυρώθηκε με τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό, αποτελούν την πηγή της έμπνευσης και των αξιών μας.
Είναι, λοιπόν, αδήριτη ανάγκη η διαφύλαξη της εθνικής και πολιτιστικής μας ταυτότητας μέσα στο πλαίσιο της Δύσης. Στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία είναι πλέον ευδιάκριτος ο κίνδυνος της πολιτιστικής ισοπέδωσης, της μαζοποίησης και της πολιτιστικής ομογενοποίησης των λαών. Οι ιδιαίτερες παραδόσεις των λαών χάνονται μπροστά στην επελαύνουσα αμερικάνικη καταναλωτική υποκουλτούρα. Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης μας βομβαρδίζουν νυχθημερόν με πλήθος τηλεοπτικών απορριμμάτων και οδηγούν στην πνευματική και πολιτιστική καθίζηση. Το ηλεκτρονικό διαδίκτυο από μέσο ελεύθερης έκφρασης της γνώμης και αστείρευτης πηγής άντλησης γνώσεων και πληροφοριών, έχει καταστεί ο Δούρειος Ίππος για την κονιορτοποίηση των εθνικών ταυτοτήτων. Το όραμα της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών έχει μετασχηματιστεί σε εφιάλτη για να μετατραπούν οι λαοί σε ένα παγκόσμιο πολτό χωρίς ιδιαιτερότητες και διαφορές. Ο γνήσιος πατριωτισμός, η υγιής αγάπη για την πατρίδα εξοβελίζεται από τη σφαίρα του δημοσίου διαλόγου και της παιδείας είτε για «χάρη» ενός τραγελαφικού και επικίνδυνου εθνικισμού είτε για «χάρη» ενός απάτριδος κοσμοπολιτισμού.
Συμμετέχουμε στη Δύση, δεν σημαίνει τον πολιτιστικό εξανδραποδισμό σε μια κυρίαρχη κουλτούρα (εν προκειμένω αμερικανική κατά βάση). Συμμετέχουμε στη Δύση, γιατί έχουμε τις ίδιες αξίες και κοινά οράματα. Συμμετέχω στη Δύση, σημαίνει ότι θαυμάζω, μελετώ και κοινωνώ της υψηλού επιπέδου πολιτιστικής δημιουργίας, διατηρώντας παράλληλα τη δική μου ταυτότητα και προβάλλοντας και τη δική μου παραγωγή. Μεγάλες προσωπικότητες στο χώρο του πολιτισμού αναδείχθηκαν και από τους Νεοέλληνες : λ.χ. Καβάφης, Ελύτης, Σεφέρης, Ρίτσος, Καζαντζάκης κτλ. Ανήκω στη Δύση, αλλά διατηρώ τη δική μου πολιτιστική ταυτότητα, τις παραδόσεις τις εθνικές, τα ήθη και τα έθιμά μου. Είμαι πολίτης της Δύσης, είμαι πολίτης της Ευρώπης, αλλά είμαι και Έλληνας και αυτό είναι μια διαφορετική ταυτότητα – όχι μόνο πολιτισμική, πρωτίστως εθνική.
Και ως Έλληνας είμαι αναπόσπαστο μέρος της Δύσης, γιατί η Δύση, γεννήθηκε εδώ στην Ελλάδα, γιατί εδώ στην Ελλάδα γεννήθηκαν οι πυλώνες της Δύσης, ο Ανθρωπισμός, ο Ορθολογισμός, η Επιστήμη, η Ελευθερία, η Δημοκρατία. Ο πιθηκισμός οτιδήποτε ξενικού και η ξενομανία είναι αισχίστου είδους κρετινισμός.
Υγ. 1. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Δύση είναι υπεύθυνη για αμέτρητα φρικιαστικά εγκλήματα, ότι εκτός από προϊόντα «εξάγει» και πολέμους, ότι οι πολυεθνικές της Δύσης απομυζούν τον υπόλοιπο κόσμο, ότι η Δύση έχει ένα τεράστιο μερίδιο ευθύνης για τη δυστυχία και την αθλιότητα στον υπόλοιπο κόσμο.
Υγ.2. Για τη χρήση των όρων «πολιτιστικός» και «πολιτισμικός» βλ. Γ. Μπαμπινιώτης, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, σελ. 1441-1442, Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα 2002 (β΄ έκδοση). Για τη χρήση του όρου Δύση βλ. Ροζε-Πολ Ντρουά, Μικρή Ιστορία της Δύσης (μετάφραση Ασπασία Σιγάλα), εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2009
Κωνσταντίνος Μπατσιόλας
Ιστορικός-Εθνολόγος, Θεολόγος
