«Μην παίζεις μαζί του στο σχολείο παιδί μου σου έχω πει είναι από την Αλβανία, Μην το κοιτάς παιδί μου έτσι το μαυράκι γύρνα από την άλλη, όχι δεν θα παίζεις με τους Ρομά στο διάλειμμα, είναι από άλλη χώρα η Μ. δεν θα μοιράζεστε τα παιχνίδια, εσύ να καθίσεις με τους δικούς μας οι ξένοι θα καθίσουν μεταξύ τους, η μαμά σου μου είπε Ν. δεν θα παίζετε με τον Χ. άλλο» είναι μόνο μερικές από τις εκφράσεις που έχω ακούσει και συνεχίζω να ακούω τόσο στο περιβάλλον του σχολείου, όσο στον κοινωνικό και οικογενειακό μου περίγυρο, οι οποίες διαιωνίζονται και συνεχίζουν να διαμορφώνουν τις στερεοτυπικές αντιλήψεις μέσα στον εκπαιδευτικό χώρο μέχρι σήμερα. Δεν θα βγάλω τα εσώψυχα μου, θα μιλήσω με την σειρά μου κι εγώ για το δικό μου εκπαιδευτικό λάθος.
Μια μέρα λοιπόν παρατηρούσα στο σχολείο ένα παιδί που έπαιζε σε μια γωνιά του νηπιαγωγείου. Kαθώς συνέχιζα να παρατηρώ το παιχνίδι του επενέβη ένα άλλο πεντάχρονο παιδί και του άρπαξε το παιχνίδι αρχίζοντας να εκφράζει λεκτικά ρατσιστική διάθεση προς εκείνο. Κάπου εκεί άκουσα και την εξής φράση «σταμάτα όλο ξένα και ξένα με κούρασες πια δεν θέλω να παίζω ποτέ μαζί σου, δεν με αφήνει η μαμά μου και δεν θα το κάνω ποτέ κατάλαβες ε, κατάλαβες; Κανείς δεν θα παίζει μαζί σου». Εκείνη την στιγμή ένιωσα πως δεν ήξερα πώς να το διαχειριστώ, πως δεν με εκπαιδεύσανε πώς να το διαχειριστώ πέρα από έναν βαθμό στο Πανεπιστήμιο και είναι που σαν πρόκες καρφώνονται μέσα σου οι λέξεις ενός 5 χρόνου παιδιού, που σου λένε «ΞΥΠΝΑ ΚΑΙ ΒΟΗΘΗΣΕ ΜΕ ΔΕΝ ΜΠΟΡΩ ΑΛΛΟ ΝΑ ΤΟ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΩ ΜΟΝΗ ΜΟΥ ΑΥΤΟ ΚΥΡΙΑ», οι οποίες ηχούν στο κεφάλι σου συνεχώς. Έπειτα, έμαθα καθώς πρακτικά δεν είχα την δυνατότητα να επέμβω πέρα από τον λεκτικό τρόπο, όπως είχα κάνει στο παρελθόν, ότι το συγκεκριμένο παιδί είχε δεχθεί ρατσιστική λεκτική επίθεση και από την μητέρα του παιδιού, σπρωξίματα από το άλλο παιδί ενώ είχε επέμβει και ο σύμβουλος του σχολείου. Ποιος όμως λοιπόν μερίμνησε τελικά και έλαβε υπόψιν του το συγκεκριμένο παιδί, αυτόν τον «διαφορετικό άλλο» που αποκαλούνε όλοι;
Λαμβάνοντας υπόψιν το παραπάνω περιστατικό διαπίστωσα και επιβεβαίωσα για ακόμη μια φορά την ύπαρξη του κεντρικού στόχου των πολυεθνικών κρατών κατά τον 19ο αιώνα. Αναλυτικότερα, της συγκεκριμένης εθνικής ιδεολογίας που προωθεί την γλωσσική και κυρίως την πολιτισμική ομογενοποίηση( Τσιούμης,2003) μέσω της εκπαίδευσης. Η ύπαρξη των στρατηγικών του διαχωρισμού όπου σύμφωνα με αυτή οι κοινότητες των μεταναστών μπορούσαν να αναπτύξουν τα δικά τους μειονοτικά σχολεία, τα οποία ωστόσο, όφειλαν να λειτουργούν σύμφωνα με τους νόμους του κράτους εγκατάστασης τους, διαιώνιζαν έτσι, από τότε την απομόνωση και την υποβάθμιση τους αλλά και της αφομοίωσης όπου σύμφωνα με αυτή οι μειονοτικές ομάδες όφειλαν να ενστερνιστούν τη γλώσσα και την αξία της κυρίαρχης (Τσιούμης,2003). Κάτι ανάλογο παρατηρείται και στα σχολεία του 21ου αιώνα. Εκπαιδευτικοί μάλιστα είτε των παλαιότερων χρόνων είτε των πιο πρόσφατων προσπαθούσαν και προσπαθούν να επιτύχουν την πλήρη πολιτισμική υστέρηση αυτών των παιδιών. Όπως αναφέρεται στο(Κυρίδης,2015) «Πολιτισμική ή πολιτιστική υστέρηση είναι η απομόνωση και αποκοπή ενός ατόμου η ενός συνόλου από τα πολιτισμικά στοιχεία που επικρατούν σε μια κοινωνία» επομένως, το σχολείο είναι ένα κοινωνικό στοιχείο που παρέχει ελεύθερα το δικαίωμα παρακολούθησης του από όλα τα παιδιά. Για το λόγο αυτό δεν ενδείκνυται τα παιδιά όλων των ηλικιών να είναι πολιτισμικά στερημένα εξαιτίας των πολιτισμικών διαφορών τους. Αυτή η στέρηση ή απομάκρυνση από το περιβάλλον του σχολείου και το ίδιο το σχολείο μπορεί να οδηγήσει τα παιδιά σε σχολική αποτυχία και αργότερα σε εκπαιδευτική ανισότητα. Επίσης, οικονομικοί, κοινωνικοί, πολιτικοί, συναισθηματικοί και θρησκευτικοί λόγοι ενισχύουν αυτή τη ρατσιστική διάθεση μεταξύ των παιδιών ακόμη και μεταξύ των παιδιών προσχολικής αγωγής.
Κανείς δεν μας εκπαίδευσε ποτέ να αποδεχόμαστε τον «διαφορετικό άλλο» που εν τέλει μπορεί να είμαστε οι ίδιοι, που εν τέλει μπορεί να είναι τα δικά μας παιδιά. Λοιπόν αγαπητέ γονέα, μητέρα, πατέρα, θεία, γιαγιά, παππού, μακρινέ ξάδελφε, φίλη και κυρίως μελλοντικέ συνάδελφε και εκπαιδευτικέ, σε σένα μιλάω ναι, ήρθε η ώρα της αφύπνισης και της αλλαγής, δεν νομίζεις; Εν έτει 2018 ήρθε η ώρα που πρέπει να αποδεχτείς τον πολιτισμικό, γλωσσικό και θρησκευτικό πλουραλισμό που έχει θεσπιστεί και «καλά» μέσα στα πλαίσια του πολυπολιτισμικού σχολείου και να τον εφαρμόσεις. Δεν σε κατακρίνω. Ίσως φευγαλέα έχουν περάσει τέτοιες σκέψεις, έχουν εκφραστεί λεκτικά και μη από όλους μας, όμως ήρθε η μέρα να αποδεχτείς αυτόν τον «διαφορετικό άλλο» μέσα στο σχολείο σου και στο σπίτι σου. Η διαχείριση της ετερότητας με τρόπο παιδαγωγικό, η καλλιέργεια αξιών όπως είναι η αλληλοκατανόηση, ο αλληλοσεβασμός, η αλληλεγγύη, η διαμόρφωση ενός ομαδοσυνεργατικού κλίματος στην τάξη, η αιτιολόγηση των λανθασμένων συμπεριφορών των παιδιών στα ίδια αιτιολογώντας με παραδείγματα μέσα από την συμπεριφορά και τα λεγόμενα τους, η υιοθέτηση παιχνιδιών δραματοποίησης και εναλλαγής ρόλων, η διεξαγωγή συζήτησης στα πλαίσια της τάξης και η έκφραση ερωτήσεων ενσυναίσθησης όπως «Πώς θα ένιωθες και τι θα έκανες εσύ αν ήσουν στη θέση του Χ.;» «Πώς πιστεύεις ότι αισθάνθηκε ο Χ όταν του αναφέρεις αυτά τα λόγια και συμπεριφέρεσαι έτσι;» κ.α, θα συνέβαλαν στην διερεύνηση των σκέψεων τους, των συναισθημάτων και των συμπεριφορών τους απέναντι στο διαφορετικό, θα οδηγούσαν σε μεταβολή κάποιων στερεότυπων και στην μύηση της αποδοχής του «διαφορετικού άλλου». Αναντίρρητα, η ενσωμάτωση των παιδιών από άλλες χώρες στο πλαίσια της τάξης όσο και των παιδιών που αντιμετωπίζουν οποιαδήποτε είδους δυσκολία, η διασφάλιση για όλα τα μέλη της τάξης ενός περιβάλλοντος ασφάλειας, ανεκτικότητας, σεβασμού και ισότητας κρίνεται απαραίτητη στα πλαίσια του σύγχρονου πολυπολιτισμικού νηπιαγωγείου, δημοτικού, γυμνασίου και λυκείου, στα πλαίσια κάθε εκπαιδευτικού συστήματος.
Η ορθή συνεργασία με κάποιον σύμβουλο και ψυχολόγο αλλά και με το οικογενειακό πλαίσιο θα μπορούσε να συμβάλλει στην μείωση αυτών των ρατσιστικών διαθέσεων, στη διαμόρφωση και προώθηση ενός θετικού κλίματος στο πλαίσιο του οποίου, όλοι θα μάθουν να εκτιμούν και να αποδέχονται τόσο τις πολιτισμικές, εθνοτικές, θρησκευτικές διαφορές αλλά και τις διαφορές κοινωνικής τάξης και φύλου. Όπως αναφέρεται και στο (Χατζηχρήστου,2011) σημαντικός είναι και ο ρόλος των γονέων, οι οποίοι λειτουργώντας ως θετικά πρότυπα που αποδέχονται την διαφορετικότητα, προωθώντας την επαφή των παιδιών με διαφορετικές κουλτούρες και συζητώντας ανοιχτά τους προβληματισμούς των παιδιών, μπορούν να συμβάλουν στη διαμόρφωση του πλαισίου εκείνου, στο οποίο οι άνθρωποι ξεκινώντας από τις μεταξύ τους ομοιότητες έχουν την δυνατότητα να προσεγγίσουν ο ένας τον άλλον, να γνωρίσουν διαφορετικούς τρόπους ζωής και σκέψης και να οικειοποιηθούν τα στοιχεία εκείνα που συμβάλλουν στην προσωπική τους ανάπτυξη. Τέλος, η ανάγνωση παραμυθιών με θεματική την διαφορετικότητα, όπως «ο βάτραχος και ο ξένος» «ο μαύρος κότσυφας και ο άσπρος γλάρος » «το κάτι άλλο» «έχασα το χρώμα μου και ψάχνω να το βρώ» κ.α για παιδιά κυρίως προσχολικής ηλικίας, η ύπαρξη προσβάσιμου και διαθέσιμου υλικού στο χώρο της τάξης, όπως πόστερ, αφίσες, φωτογραφίες που να αναφέρονται σε στιγμιότυπα ζωής από ανθρώπους διαφορετικούς μεταξύ τους, η ύπαρξη ψυχοκινητικών δραστηριοτήτων, η διοργάνωση δράσεων σχετικές με τη μαγειρική, τη μουσική και το θέατρο θα μπορούσαν να αποτελέσουν εργαλεία προσέγγισης του διαφορετικού και της πολυπολιτισμικότητας.
Ξέρω πιστεύεις πως μπορεί να μην είναι το δικό σου παιδί αυτός ο «διαφορετικός άλλος» ή να μην σου τύχει εσένα στην τάξη σου ο «διαφορετικός άλλος» αλλά θέσε ένα μικρό θεμέλιο και εσύ στην αντιρατσιστική εκπαίδευση γονέα και εκπαιδευτικέ, αγαπητέ μου συνάνθρωπε. Προσπάθησε να συμβάλεις με τον τρόπο σου στο να μάθουν τα παιδιά πώς να σκέφτονται τον συμμαθητή τους και να τον βοηθούν και όχι τι να σκέφτονται γι’ αυτόν. Άλλωστε η αλλαγή είναι το τελικό αποτέλεσμα κάθε πραγματικής μάθησης …
Μαριάννα Μανωλοπούλου
Βιβλιογραφία
Κυρίδης Γ. Αργύρης,(2015). ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΑΝΙΣΟΤΗΤΑ. ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΤΗΣ. Θεσσαλονίκη: Β’ Έκδοση, ΑΦΟΙ ΚΥΡΙΑΚΙΔΗ ΕΚΔΌΣΕΙΣ Α.Ε
Μανωλοπούλου, Μαρία Ι., (2018). D5. Θεσσαλονίκη.
Τσιούμης, Κωστής Α.,(2003). Ο ΜΙΚΡΟΣ «Άλλος». ΜΕΙΟΝΟΤΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Ζυγός
Χατζηχρήστου, Χρυσή Γ.,(2011). Κοινωνική και συναισθηματική αγωγή στο σχολείο. Πρόγραμμα για την προαγωγή της ψυχικής υγείας& της μάθησης στη σχολική κοινότητα. Εκπαιδευτικό υλικό Ι Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Νηπιαγωγείο, Α’ και Β’ Δημοτικού. Σχολείο και πολυπολιτισμικότητα. Αθήνα: Εκδόσεις Τυπωθήτω- Γιώργος Δαρδάνος
Elliott N. S., Kratochwill T. R. , Cook J. L. & Travers F. J, (2008). ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ.ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg
