Όταν το 2014 προβλήθηκε στους κινηματογράφους η ταινία The Monuments Men, ελάχιστοι -τουλάχιστον στην Ελλάδα- γνώριζαν την ύπαρξη των εν λόγω ανδρών και τη δράση τους κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Και πιθανότατα, ακόμα λιγότεροι, μετά την προβολή της, ανέτρεξαν σε βιβλία και ιστότοπους ώστε να μάθουν περισσότερα πράγματα γι’αυτούς.
Σήμερα και με αφορμή την Εθνική Επέτειο που γιορτάζουμε σε λίγες μέρες, επέλεξα να γράψω λίγα λόγια για αυτούς τους ανθρώπους που δεν θα τους βρούμε σε κανένα σχολικό βιβλίο Ιστορίας, ούτε θα τους γίνει μνεία κάθε χρόνο από τα μέσα ενημέρωσης όταν γίνεται λόγος για τον πόλεμο του ’40.
Ξεκινώντας, αξίζει να σημειώσουμε πως οι Ναζί διέπραξαν στη διάρκεια του πολέμου τη μεγαλύτερη λεηλασία όλων των εποχών, κλέβοντας τουλάχιστον το 20% των έργων τέχνης που διατηρούνταν τότε στην Ευρώπη. Πιο συγκεκριμένα, μόνο από τη Γαλλία κλάπηκαν 21,000 έργα και συνολικά από όπου πέρασαν οι Γερμανοί τουλάχιστον τρία εκατομμύρια βιβλία. Για την ιστορία, λιγότερο από τα μισά λάφυρα των Ναζί επεστράφησαν στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους και ο δραματικός αριθμός 4,829 καταδεικνύει τα έργα τέχνης που κάηκαν στο Βερολίνο το 1939.
Με δεδομένο το μένος των Ναζί και την αδιάκριτη λεηλασία και καταστροφή των όσων έβρισκαν στο διάβα τους, ο αμερικάνικος στρατός αποφάσισε το 1943 πως κάτι έπρεπε να γίνει για να σωθεί η Ευρωπαϊκή κουλτούρα και τέχνη, που ως τότε γινόταν έρμαιο των κατακτητών. Έτσι στρατολογήθηκαν (κυρίως εθελοντικά) 345 άνδρες και γυναίκες από 13 χώρες- επί το πλείστον όμως Αμερικανοί και Βρετανοί- με στόχο την ανακάλυψη διάφορων τοποθεσιών που οι Γερμανοί είχαν χρησιμοποιήσει ως κρυψώνες για τα λάφυρά τους. Το έργο τους αυτό ήταν εξαιρετικά δύσκολο καθότι οι ονομασίες των τοποθεσιών ήταν παντελώς άγνωστες στους στρατιώτες του MFAA (Τομέα Μνημείων, Καλών Τεχνών και Αρχείων) και ποίκιλαν από εκκλησίες μέχρι και αλατωρυχεία. Ωστόσο, κατά το διάστημα που έδρασε η μονάδα αυτή, κατάφερε να βρει και να μεταφέρει σε ασφαλή μέρη πάνω από 5 εκατομμύρια κλεμμένα έργα τέχνης. Να τονίσουμε πως ακόμα και σήμερα, πάνω από 70 χρόνια μετά τον πόλεμο, εντοπίζονται ακόμα κλεμμένα έργα και επιστρέφονται στις οικογένειες όπου ανήκαν. Πρόσφατα μάλιστα, σε σπίτι στο Βερολίνο βρέθηκαν 1,400 έργα σημαντικών δημιουργών των προηγούμενων αιώνων.
Ποιοί ήταν όμως μερικοί από τους γενναίους Άνδρες των Μνημείων;
Από τους πρώτους που κατατάχθηκαν στο πολιτιστικό αυτό τάγμα, ας μου επιτραπεί η έκφραση, ήταν ο George Stout, συντηρητής έργων τέχνης και καθηγητής του Harvard, καθώς και ο Harry Ettlinger, από τους ελάχιστους εν ζωή στρατιώτες του πολιτισμού. Η ιστορία μάλιστα του τελευταίου συγκινεί, καθώς ο Harry γεννήθηκε στη Γερμανία όπου έζησε ως τα 13 του χρόνια, οπότε και η οικογένειά του αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα καθώς ήταν Εβραίοι. Έξι χρόνια αργότερα, ο 19χρονος Αμερικανός στρατιώτης πλέον, εθελοντικά επιστρέφει στη Γερμανία μέσω της πολιτιστικής του αποστολής, με σκοπό να προσφέρει κάτι θετικό στην ανθρωπότητα και στις μελλοντικές γενιές.
Για όλα τα παραπάνω, εμείς οι απλοί άνθρωποι και όχι ιστορικοί ή ιστορικοί της τέχνης, δεν θα γνωρίζαμε απολύτως τίποτα αν ο Robert Edsel δεν είχε κάνει την έρευνά του και γράψει το best seller Monuments Men και φυσικά αν ο George Clooney δεν είχε παίξει στην ταινία. Και ναι, συμπερασματικά, το Hollywood μπορεί να γίνει πολύ ευαίσθητο σε θέματα πολιτισμού τελικά καμιά φορά και μπορεί και να μας ανοίξει τα μάτια ακόμα κι αν τα βιβλία ιστορίας δεν καθόμαστε να τα διαβάσουμε.
Έτσι λοιπόν, φέτος αντί να δεις για νιοστή φορά την Υπολοχαγό Νατάσα, βάλε στο DVD player το The Monuments Men και νιώσε δέος, συγκίνηση και ευγνωμοσύνη για όλους εκείνους τους ανθρώπους, τους μεσήλικες, τις γυναίκες, που ρίσκαραν ή και θυσίασαν τη ζωή τους για να έχουμε εμείς πολιτιστικές αναφορές ακόμα και σήμερα. Και όταν πέσεις για ύπνο, μην παραξενευτείς αν σε τριγυρίζουν ερωτηματικά για το αν αξίζαμε τη θυσία τους τελικά.
Ειρήνη Μαρκιανού
ΠΗΓΕΣ:
http://www.smithsonianmag.com/history/true-story-monuments-men-180949569/?no-ist
http://www.history.com/news/the-real-life-story-behind-the-monuments-men
http://www.usnews.com/opinion/articles/2014/02/07/the-true-story-behind-the-monuments-men
http://www.dailymail.co.uk/news/article-2673223/The-real-Monuments-Man-Amazing-story-Jewish-teenager-fled-Nazi-Germany-returned-six-years-later-one-art-hunters-famous-George-Clooney-film.html
https://www.theguardian.com/film/2014/feb/20/monuments-men-reel-history-true-story
