Ο γνωστός σε όλους μας Καραγκιόζης αποτελεί αδιαμφισβήτητα την πιο χαρακτηριστική μορφή της λαϊκής παράδοσης. Με τα κοντά, στραβά πόδια του, την αξιαγάπητη –για το κοινό- καμπουρίτσα του, το μακρύ του χέρι, για να κλέβει το ψωμί και τη διάσημη μύτη του –σήμα κατατατεθέν του- ο Καραγκιόζης έχει κατορθώσει να κλέψει τις καρδιές ολόκληρων γενεών Ελλήνων με τα καμώματά του στο λευκό πανί. Όμως, πώς κατέληξε να αποτελεί έναν ιδιότυπο «εθνικό ήρωα»;
Το θέατρο σκιών έχει τις ρίζες του στην Ανατολή και συγκεκριμένα θεωρείται πως προέρχεται από την Ινδία.
Σε περιοχές όπως η Ιάβα, η Μαλαισία, η Καμπότζη πραγματοποιούνταν παραστάσεις με μαριονέτες και δερμάτινες φιγούρες, ενώ το θέμα της παράστασης αντλούνταν από παραμύθια και τον πόλεμο μεταξύ των φυλών Pandawa και Korawa.
Το ελληνικό θέατρο σκιών, πάλι, συνιστά την εξέλιξη του παλιών δρωμένων των μοναχικών μουσουλμανικών ταγμάτων που πραγματοποιούσαν παραστάσεις συνήθως σε μεγάλα παζάρια.
Ο γνωστοί μας Καραγκιόζης και Χατζηαβάτης δεν είναι αποκυήματα της φαντασίας κάποιου Έλληνα καλλιτέχνη, αλλά κατά μία εκδοχή πρόσωπα ενός παλιού μουσουλμανικού μύθου.
Σύμφωνα με αυτή, ένας πασάς είχε αναθέσει στον εργολάβο Χατζηαβάτη την ανέγερση ενός σαράι, ενώ ο Καραγκιόζης ήταν αρχιμάστορας. Καθώς, όμως, η κατασκευή του σαράι καθυστερούσε, ο πασάς δυσαρεστήθηκε και ζήτησε ευθύνες από τον Χατζηαβάτη που διαπίστωσε ότι ο Καραγκιόζης με τα αστεία του αποπροσανατόλιζε τους εργάτες. Ο πασάς διέταξε το θάνατο του Καραγκιόζη.
Η εμφάνιση του Καραγκιόζη στα ελληνικά λαϊκά δρώμενα χρονολογείται πριν την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό. Οι παραστάσεις τότε αποτελούσαν ευκαιρία μυστικής συνάντησης των οπλαρχηγών, ενώ το θέαμα περιείχε υβρεολογία. Ο Καραγκιόζης μετατρέπεται σε οικογενειακό θέαμα από τον καραγκιοζοπαίκτη Μίμαρο στα μετά την απελευθέρωση χρόνια, ενώ μέχρι και το 1940 ακμάζει στον ελληνικό χώρο.
Ο άνθρωπος, όμως, που αφιέρωσε και την ψυχή του στο να ζωντανεύει τις ιστορίες του ατσούμπαλου ήρωα στο λευκό πανί ήταν ο πολυαγαπημένος Ευγένιος Σπαθάρης, που απεβίωσε το 2009 γράφοντας ιστορία στην ελληνική λαϊκή ψυχαγωγία.
Γεννημένος το 1924 στην Κηφισιά έδειξε από μικρός το ταλέντο του στη ζωγραφική και όταν οι αντίξοες συνθήκες της γερμανικής κατοχής δεν του επέτρεψαν να ασχοληθεί με την αρχιτεκτονική στράφηκε στο θέατρο σκιών.
Ο Σπαθάρης αποδίδει σύγχρονη υπόσταση στον Καραγκιόζη, κάνει το κοινό να τον αγαπήσει, δημιουργεί ιστορίες για τον ήρωα που συνδυάζουν την τέρψη και τη διδασκαλία των παθημάτων της ζωής.
Με τη βοήθεια μιας λάμπας και τη μαγική αφήγηση του μεγάλου Ευγένιου οι χαρακτήρες του Χατζηαβάτη, της Αγλαίας, του Κολλητηριού, της Βεζυροπούλας, του Μπέη, του Διονυσίου, του Βεληγκέκα, του Μορφονιού παίρνουν σάρκα και οστά, για να αγαπηθούν από τις πιο μικρές έως και τις ωριμότερες ηλικίες.
Ο Καραγκιόζης ως κακομοίρης, αλλά πανέξυπνος και διπλωμάτης ήρωας γίνεται «επιστήμονας», «δάσκαλος», «γιατρός», πολεμάει με τον Μέγα Αλέξανδρο το καταραμένο φίδι, αρραβωνιάζεται, λέει ψέματα και κατορθώνει να σκορπίσει χαρά σε μικρούς και μεγάλους.
Όλες οι ιστορίες του είναι θησαυροί για την ελληνική λαϊκή παράδοση.
Το χαρακτηριστικό τραγούδι του –και αυτό δημιούργημα του Σπαθάρη- συνοδεύει πάντα τις παραστάσεις του και θυμίζει στο κοινό άλλες εποχές απλούστερες μα ομορφότερες. Πολλοί υποδύθηκαν τον Καραγκιόζη, αλλά όπως είχε πει και στην τελευταία του συνέντευξη ο αείμνηστος Ευγένιος Σπαθάρης, «αυτός που υπήρξε Καραγκιόζης στη ζωή του ήταν ο Θανάσης Βέγγος. Μόνον αυτός εξέφρασε αυτό που κατά τ’ άλλα εκφράζει ο λαϊκός πρωταγωνιστής του θεάτρου σκιών».
Θεοδώρα Παπάζη
Πηγές:
http://www.koutipandoras.gr/article/i-teleytaia-synenteyxi-toy-eygenioy-spathari
http://www.karagiozismuseum.gr/figoures/index.htm
