Στα σχολικά χρόνια αξίζει ιδιαίτερης προσοχής ο στοχασμός πάνω στις φιγούρες των παιδαγωγών στους παιδικούς σταθμούς, στις νηπιαγωγούς και των δασκάλων αργότερα. Ένα απ’ τα κριτήρια που ξεχώρισε ο Ijzendroorn, παγιώνει την άποψη ότι μια σχέση, για να θεωρηθεί προσκόλλησης, θα πρέπει να επηρεάζει την κοινωνικοσυναισθηματική ισορροπία του παιδιού. Μ’ αυτή την έννοια όλο και πιο πολλές μελέτες αποδεικνύουν το γεγονός ότι οι σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα στους δασκάλους και στα παιδιά δρουν καταλυτικά στην προσαρμογή του παιδιού, τόσο στην προσχολική ηλικία, στα πρώτα χρόνια του Δημοτικού αλλά και αργότερα (Howes, 2000). Η διάδραση με τον δάσκαλο, δεν έχει μόνο στόχο να αυξήσει την γνωστική ικανότητα του παιδιού αλλά και την συναισθηματική του ωρίμανση και ψυχική υγεία.. Η διαδικασία της μάθησης, επαληθεύεται σ’ ένα περιβάλλον αποδοχής, εμπιστοσύνης, και διαπροσωπικής εγγύτητας. Ένας μαθητής αποστασιοποιημένος από τον δάσκαλό του ή σε διαμάχη μαζί του, δεν είναι δυνατόν να χρησιμοποιήσει αυτή τη σχέση για να αναπτυχθεί γνωστικά και συναισθηματικά. Από την άλλη πλευρά, ένα παιδί με ανασφαλή δεσμό προσκόλλησης με την μητέρα, έρχεται εκ νέου να αναπτύξει προστατευτική σχέση με τον δάσκαλο ώστε να αισθανθεί ασφάλεια. Η συνεισφορά του δασκάλου με τον μαθητή είναι αποφασιστική και πάει πέρα απ’ την εμπειρία προσκόλλησης που έχει ο μαθητής με τους γονείς. Ο εκπαιδευτικός αναδύει την ασφαλή προσκόλληση ή σε περίπτωση έλλειψής της δημιουργεί κλίμα εμπιστοσύνης, προστασίας, φροντίδας, ώστε το παιδί να αποκτήσει αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση.
Η ανασφαλής προσκόλληση προδιαθέτει τα άτομα να νιώθουν μια μεγαλύτερη ανάγκη να κυριαρχούν στους άλλους και να τους ελέγχουν. Το παιδί με ανασφαλή προσκόλληση παρουσιάζει τις ανάγκες του εκβιαστικά και οδηγεί τον γονέα σε ανταγωνιστική συμπεριφορά ή χαλαρή (Pallini, 2014). Αυτή του η στάση φαίνεται από την συμπεριφορά του που λέει: « δεν έχω ανάγκη κανέναν, είμαι ικανός και αρκούμαι στον εαυτό μου», είναι όμως;
Η συμπεριφορά της προσκόλλησης με την ανάπτυξη, θα εξελίσσεται όλο και περισσότερο, από την απλή αναζήτηση εγγύτητας σε μια διάδραση πάνω στην συνεργασία. Ο εκπαιδευτικός αλλά και οι σημαντικοί ενήλικες προς ένα κοινό στόχο θα βρουν δραστηριότητες ρύθμισης, ανάμεσα στην ασφάλεια και την εξερεύνηση. Εδώ οι φιγούρες προσκόλλησης αντιπροσωπεύονται από τον δάσκαλο. Οι διαδράσεις ανάμεσα στο παιδί και τον δάσκαλο θα έχουν διπλή εξελικτική λειτουργία, να ευνοήσουν τις ακόλουθες διαδικασίες αυτορρύθμισης και να παγιώσουν ένα αιτιολογικό σύστημα συνεργασίας. Δάσκαλος και μαθητής θα πρέπει να συνεργαστούν μαζί προς ένα κοινό στόχο, αυτόν της εκμάθησης (Bowlby, 1969).
Τέλος η κοινωνικοποίηση θα αναλάβει μια κατεύθυνση όλο και μεγαλύτερης εμβάθυνσης και διερεύνησης του κύκλου των φίλων (Sroufe et al, 2005). Τα αποτελέσματα της προσαρμογής των παιδιών στο σχολείο, στο θέμα της μετάβασης, καθώς και στην συμπεριφορά των παιδιών με συνομηλίκους και κατά πόσο σχετίζεται με τους ασφαλείς ή ανασφαλείς δεσμούς προσκόλλησης, προκύπτει από ευρείες μελέτες παρατήρησης παιδιών, που παρακολουθήθηκαν επί μακρόν και αξιολογήθηκαν από την strange situation, στις επόμενες ηλικίες, μέχρι να φτάσουν στην ενήλικη φάση. Ιδιαίτερα η μελέτη των Sroufe και συνεργατών (2005), και οι μελέτες των Grossmann και Grossmann(1991).
Συμπεράσματα
Αναπτύσσονται δεσμοί ασφαλούς προσκόλλησης με το άτομο που μας φροντίζει και δημιουργείται το αίσθημα της ασφάλειας μέσα από την σωματική επαφή που είναι πολύ σημαντική τον πρώτο χρόνο της ζωής. Είναι μια βιολογική προδιάθεση του ανθρώπου να βρίσκεται κοντά σε ενήλικες του είδους του (Bowlby, 1969). Η ανάπτυξη των δεσμών προσκόλλησης έχει καθοριστικό ρόλο στην συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών και στην υγιή εν γένει ανάπτυξή τους. Η αγχώδης και ανασφαλής προσκόλληση είναι πιο επιρρεπής στην αλλαγή. Αν κάποιο άτομο δεν μπορεί να προσφέρει αυτή την διάδραση λόγω σοβαρών συνθηκών κάποιος σημαντικός ενήλικας αναλαμβάνει αυτόν τον ρόλο. Με την ανάπτυξη πραγματοποιούνται αλλαγές στη συμπεριφορά προσκόλλησης. Αν το παιδί έχει αναπτύξει μια πρώτη σχέση εμπιστοσύνης αυτή αναδύεται και η μετάβαση γίνεται ολοένα και πιο εύκολη. Η μονοτροπία (Bowlby, 1969), θα οδηγήσει το παιδί μέσα από την «εκλεκτική συγγένεια» να επιλέξει το άτομο που θα δεθεί και θα αντικαταστήσει τη φιγούρα φροντίδας, και η μετάβαση από το σπίτι στο σχολείο, θα γίνει ανώδυνα. Όταν το παιδί συνειδητοποιεί την επιστροφή της μητέρας μετά από τον αποχωρισμό, συντελείται μια κοινή εξερεύνηση που σηματοδοτεί την αρχή των συμπεριφορών συνεργασίας. Έτσι δημιουργείται η ικανότητα αυτορρύθμισης που το παιδί επικαλείται σε κάθε δυσκολία ώστε να μπορεί να επιδέχεται τις αλλαγές, να προσαρμόζεται σε νέα περιβάλλοντα, να αντέχει, να συνεργάζεται. Τα παιδιά με ανασφαλή και αγχώδη προσκόλληση είναι είτε μοναχικά, είτε θέλουν να έχουν τον ρόλο του αρχηγού, με μικρές ικανότητες συνεργασίας. Μελέτες των Sroufe και Flesson (1986) σε Δημοτικά σχολεία έδειξαν πως οι εκπαιδευτικοί και ασφαλή παιδιά ανέπτυσσαν μια συμπεριφορά τρυφερής φροντίδας και αλληλοσεβασμού, σε αντίθεση με τα ανασφαλή παιδιά που έτρεφαν ανταγωνιστικά συναισθήματα, με αποτέλεσμα να εμπνέουν και στους δασκάλους παρόμοια συναισθήματα. Μ’ αυτό τον τρόπο το παιδί βίωνε την απόρριψη που είχε ήδη βιώσει απ’ το σπίτι. Οι δεσμοί προσκόλλησης αλλάζουν, αυτό θα πρέπει να προσέξει ο εκπαιδευτικός. Η επιμόρφωση, ώστε να αναγνωρίζει κάθε φορά στους μαθητές του το είδος των δεσμών, που έχουν αναπτύξει στο οικογενειακό περιβάλλον, έτσι ώστε να μπορέσει να διορθώσει και να αλλάξει τους δεσμούς προσκόλλησης, μέσα από ένα κλίμα ασφάλειας, εμπιστοσύνης και αγάπης. Μόνο έτσι θα καταφέρει ο εκπαιδευτικός να απεγκλωβίσει τον μαθητή με ανασφαλή προσκόλληση, απ’ τον ρόλο του «κυρίαρχου αρχηγού» με την χαμηλή αυτοεκτίμηση, στην αυτοπεποίθηση και μέσα από την ασφάλεια στην συνεργασία αλλά κυρίως στη νοηματοδότηση της ζωής.
Βιβλιογραφία
Ελληνόγλωσση
Ainsworth, M.D.S.,Blehar, M.C., Waters,E,& Wall,S.(1978). Patternsof attachement: A psychological study of the strange situation. Hillsdale, N.J: Erbaum.
Ainsworth, M.D.S., & Bell, S.M.(1969). Some contemporary patterns of mother-infant interaction in the feeding situation. In A. Ambrose (Ed., Stimulation in early infancy (pp.133-1620. New York:Academic Press,στο Wenar, C., Kerig, P.K (2000). Εξελικτική Ψυχοπαθολογία. Αθήνα: Gutemberg.
Cole, S. & Cole, M. (2001). Η Ανάπτυξη των Παιδιών, τόμος 2. Αθήνα: Gutenberg.
Field,T.(1995). Infants of depressed mothers. Infant Behavior and Development, 18, 1-3 στο Cole, S. & Cole, M. (2001). Η Ανάπτυξη των Παιδιών, τόμος 2. Αθήνα: Gutemberg.
Gardner, H. (2010). Frames of Mind: Η Θεωρία Των Πολλαπλών Τύπων Νοημοσύνης. Αθήνα: Μαραθιά .
Isabella, R.A,(1993). Origins of attachment: Material interactive behavior across the first year. Child Development, 64, 605-621 στο Cole, S. & Cole, M. (2001). Η Ανάπτυξη των Παιδιών, τόμος 2. Αθήνα: Gutenberg.
Lewis, M., & Feiring, C.(1989). Infant- mother and mother-infant interaction behavior and subsequent attachment. Child Development, 60, 831-837 στο Cole, S. & Cole, M. (2001). Η Ανάπτυξη των Παιδιών, τόμος 2. Αθήνα: Gutenberg.
Mitchel, S. (1993) Hope and Dread in Psychoanalysis. New York: Basic Books. Στο Yalom, I., (2017). Θεωρία και πράξη της Ομαδικής Ψυχοθεραπείας. Αθήνα: Αγρα.
Yalom, I., (2017). Θεωρία και πράξη της Ομαδικής Ψυχοθεραπείας.Αθήνα: Αγρα.
Ξενόγλωσση
Bowlby, J. (1969). Attachment and loss: Vol.1. Attachment. New York: Basic Books.
Bowlby, J. (1980). ). Attachment and loss: Vol. 3.Loss, Sadness and Depression. New York: Basic Books.
Durrett, M.E., Otaki, M., & Richards, P.(1984). Attachment and mothers’ perception of support from father. Journal of the International Society for the Study of Behavioral Development, 7, 167-176.
Grossman, K. E., Spangler, S., Suess, G., & Unzner, L.(1985). Maternal sensitivity and newborn orientation responses as related to quality of attachment in Nothern Germany. Monographs of the Society for Research in Child Development, 50 (1-2 Serial No. 209).
Harlow, H. F., & Harlow, M. K.(1969). Effects of Various mother-infant relationships on rhesus monkey behaviors(vol.4). London: Methuen στο Pallini, S.(2014). Attaccamento ed eta prescolare. Roma: Master Universitario D.E.A. Tor Vergata.
Howes, C. (1990). Can the age of entry ito child care and the quality of child predict adjustment in Kindergarten? Development Psychology, 26, 292-303.
Sroufe, L. A., & Fleeson, J. (1986). Attachement and the construction of relationships. In W. W. Hartup & Z.Rubin (Eds.), Relationships and Development. Hillsdale, N.J: Erlbaum.
Sroufe, L.A. (1996). Emotional development: The organization of emotional life in early years. New York: Cambridge University Press.
Van Ijzendoorn, M. H., Goldberg, S., Kroonenberg, P. M., & Frenkel, O.J.(1992). The relative effects of maternal and child problems on the quality of attachment: A meta-analysis of attachment in clinical samples. Child Development, 63, 840-858.
Waddington, C. H. (1947). Organizers and genes. Cambridge: Cambridge University Press.
Λίγα λόγια για τη συγγραφέα:
Η Αικατερίνη Νιζάμη είναι Νηπιαγωγός, απόφοιτη του Τμήματος Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης (ΤΕΠΑΕ) του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και εργάζεται σε δημόσιο Νηπιαγωγείο. Έχει μεταπτυχιακό με τίτλο « Συναισθηματικές και Συγκινησιακές Δυναμικές και Εκπαίδευση» από το πανεπιστήμιο TorVergata της Ρώμης. Επίσης είναι κάτοχος διπλώματος Διδασκαλείου Γενικής Αγωγής και πτυχιούχος Α.Τ.Ε.Ι Λάρισας της Σ.Δ.Ο. Έχει πιστοποίηση Αγγλικής, Ιταλικής και Γαλλικής γλώσσας σε επίπεδο Γ2. Έχει λάβει μέρος σε πολλά ελληνικά και διεθνή Συνέδρια με εισηγήσεις, ως οργανωτική επιτροπή, κριτής και προεδρείο εργασιών και έχει δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά. Έχει εκδώσει ένα εγχειρίδιο συναισθηματικής αγωγής μέσα από σενάρια κουκλοθέατρου (Βάρφης) και ένα παιδικό παραμύθι την Αχαριστία του κροκόδειλου (Πυραμίδα) . Είναι μέλος της Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδος.
