Πριν ένα χρόνο τέτοια εποχή έγραφα για τη Μαρία Μοντεσσόρι και για το πόσα έχει να μας διδάξει ακόμα και σήμερα η παιδαγωγική μέθοδός της. Σήμερα ήρθε η ώρα να γράψω για έναν άνθρωπο που συνδέθηκε με το όνομα της μεγάλης παιδαγωγού και η συμβολή του οποίου στην προσχολική εκπαίδευση υπήρξε σπουδαία.
Ας αρχίσω όμως από μια μόνο λέξη. Kindergarten. Όσοι γνωρίζουν αγγλικά σίγουρα την έχουν συναντήσει και σίγουρα έχουν αναρωτηθεί από πού ξεφύτρωσε μια τόσο γερμανόμορφη, ας μου επιτραπεί, λέξη στην αγγλική γλώσσα. Ομολογουμένως είχα πάντα κι εγώ την ίδια απορία και ποτέ δεν είχα μπει στη διαδικασία να ψάξω τις ρίζες της. Έλα όμως που όταν είναι η κατάλληλη στιγμή τα πράγματα γυρνάνε έτσι, γυρνάνε αλλιώς και τελικά τα βρίσκεις μπροστά σου σε ανύποπτο χρόνο.
Αν υποψιάζεστε πως ο παιδαγωγός για τον οποίο γράφω σήμερα σχετίζεται με τη λέξη αυτή έχετε δίκιο! Είναι εφεύρεση του Γερμανού παιδαγωγού Φρίντριχ Φρέμπελ και φυσικά είναι γερμανική. Κατά λέξη σημαίνει «Ο κήπος των παιδιών» και έχει άμεση σχέση με το πώς έβλεπε ο Φρέμπελ την προσχολική εκπαίδευση. Ας δούμε λοιπόν τί τον οδήγησε στην ίδρυση των… κήπων του και σε τί απέβλεπε με αυτήν.
Ο Φρέμπελ έχασε τη μητέρα του σε μικρή ηλικία και αυτό επηρέασε τη ζωή του σε σημαντικό βαθμό, όπως και η αυστηρότητα του πατέρα του. Καταφύγιο στις δυσκολίες του ήταν η φύση, και η σχέση του με αυτή αποτέλεσε τελικά καθοριστικό παράγοντα στο σχηματισμό των παιδαγωγικών ιδεών του. Ποιές ήταν όμως αυτές οι ιδέες και πώς εκφράστηκαν στην πράξη;
Στα χρόνια του Φρέμπελ, η λεγόμενη σήμερα προσχολική εκπαίδευση, με την οργανωμένη έννοια που την εκλαμβάνουμε σήμερα, δεν υπήρχε. Τα μικρά παιδιά αφήνονταν σε ανθρώπους που τα πρόσεχαν όσο οι γονείς τους εργάζονταν, αλλά τίποτα πέρα από αυτό. Οι άνθρωποι που τα φρόντιζαν δεν είχαν καμμία ευθύνη για την εκπαίδευση και τη μόρφωσή τους. Αυτό το κενό, λοιπό, αποφάσισε να γεμίσει εκείνος φτιάχνοντας τον Kindergarten, το μέρος όπου τα παιδιά δε θα περνούσαν απλά την ώρα τους μέχρι να τα παραλάβουν οι γονείς τους, αλλά θα λάμβαναν και εφόδια για τη ζωή τους, θα καλλιεργούνταν σωματικά και πνευματικά.
Το «αναλυτικό πρόγραμμα», αν θέλουμε να μιλήσουμε με σύγχρονους όρους, του κήπου περιελάμβανε τρία βασικά στοιχεία: το παιχνίδι με ειδικά κατασκευασμένα παιχνίδια, που θα τα βοηθούσε να έρθουν σε επαφή με άψυχα αντικείμενα και να καταλάβουν τη λειτουργία τους, το τραγούδι και το αλληλεπιδραστικό παιχνίδι, όπου τα παιδιά εκτός από τη γνωριμία με τη μουσική και τη φυσική άσκησή τους θα έρχονταν σε επαφή με το πνευματικό κομμάτι τους, και τέλος, την κηπουρική και τη φροντίδα των ζώων, μέσα από τις οποίες τα παιδιά θα μάθαιναν να σέβονται και να φροντίζουν το φυσικό περιβάλλον και τους οργανισμούς που το κατοικούν. Ο πρώτος «κήπος» άνοιξε το 1837 και έως το 1880 είχαν ανοίξει αντίστοιχα κέντρα προσχολικής αγωγής σε Αυστρία, Βέλγιο, Καναδά, Γερμανία, Μ. Βρετανία, Ολλανδία, Ουγγαρία, Ιαπωνία, Ελβετία και ΗΠΑ. Ο όρος kindergarten ενσωματώθηκε στην αγγλική γλώσσα τη χρονιά που πέθανε ο Φρέμπελ (1852).
Ο Φρέμπελ παράλληλα με την ίδρυση των «κήπων», ανέπτυξε και τη θεωρία του παιχνιδιού, τη θεωρία δηλαδή πως «το παιχνίδι δεν είναι κάτι κοινότοπο, αλλά μια σοβαρή και σημαντική ενασχόληση». Αυτό πρακτικά σημαίνει πως τα παιδιά μαθαίνουν με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο όταν παίζουν. Ασχολούμενα με παιχνίδια στη φύση, αλλά και με τα παιχνίδια που εμπνεύστηκε ο ίδιος ο Φρέμπελ (ξύλινα κατά βάση, και ειδικά σχεδιασμένα για να εξυπηρετούν τους σκοπούς της μάθησης), τα παιδιά μέσα από τη χαλαρή και ευχάριστη ατμόσφαιρα μαθαίνουν πλήθος εννοιών ενώ ταυτόχρονα κοινωνικοποιούνται.
Η θεωρία του μεγάλου αυτού παιδαγωγού σε μεγάλο βαθμό υιοθετείται από τους σημερινούς παιδικούς σταθμούς που αφήνουν το περιθώριο στα παιδιά να παίξουν και να μάθουν μέσα από ευχάριστες δραστηριότητες. Τι καλύτερο από το να επιτυγχάνεται η μάθηση χωρίς το παιδί να νιώθει πως εγκλωβίζεται σε στεγανά και πως έχει υποχρέωση απομνημόνευσης σε τόσο μικρή και τρυφερή ηλικία. Ας αφήσουμε λοιπόν ως γονείς τα παιδιά μας να παίξουν- παιχνίδι και μάθηση δεν είναι αμοιβαία ασυμβίβαστες έννοιες.
Όπως είπε και ο ίδιος ο Φρέμπελ, άλλωστε: «Το παιχνίδι είναι η πιο αγνή, πιο πνευματική δραστηριότητα του ανθρώπου, χαρακτηριστικό της ανθρώπινης ζωής. Δίνει, ως εκ τούτου, τη χαρά, την ευχαρίστηση, την εσωτερική και εξωτερική ανάπαυση, ειρήνη με τον κόσμο. Κατέχει την πηγή όλων αυτών.»
Ειρήνη Μαρκιανού
Πηγές:
http://apothetirio.teiep.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789/963/psa_2014003.pdf?sequence=1
http://photodentro.edu.gr/aggregator/lo/photodentro-aggregatedcontent-8526-4162
http://www.ygeiaonline.gr/component/k2/item/20192-frempe
https://www.merriam-webster.com/words-at-play/untranslatable-german-words/kindergarten
