Μόρφωση. Μια λέξη τόσο απλή που τη χρησιμοποιούμε στο καθημερινό μας λεξιλόγιο και είμαστε σίγουροι ότι κατανοούμε ακριβώς τι σημαίνει. Μήπως τελικά δεν είναι όμως και τόσο απλή όσο νομίζουμε; Μήπως είναι μια πολύ πιο σύνθετη έννοια στην οποία δεν δίνουμε τελικά την πρέπουσα βαρύτητα;
Ας ξεκινήσουμε με την ετυμολογία της λέξης όμως, όπως δίνεται στο προσφιλές μας Bικιλεξικό:
μόρφωση < ελληνιστική κοινή μόρφωσις < μορφόω, δίνω μορφή ( > μορφώνω)
Συνεπώς, η μόρφωση συνεπάγεται του να δώσει κανείς μορφή σε κάτι, έννοια δανεισμένη από το χώρο της τέχνης, όπου δίνεται μορφή στο υλικό. Ωραία ως εδώ. Σε τί όμως δίνουμε μορφή μέσω της μόρφωσης; Μα σε τί άλλο; Στο μυαλό και την ψυχή του επί μορφώσει ατόμου.
Η έννοια λοιπόν αυτή είναι πολύ πιο σύνθετη απ’όσο φανταζόμαστε όταν λέμε: «Χάνει τον έλεγχο καμμιά φορά, αλλά είναι πολύ μορφωμένος» ή «Απορώ πώς σε εξαπάτησε… Μορφωμένος άνθρωπος…» ή τέλος «Κρίμα που έχει τόση έπαρση…Και όμως είναι τόσο μορφωμένος!». Και τελικά, μήπως τα παραπάνω είναι σχήματα οξύμωρα;
Σύμφωνα με το Σωκράτη, μορφωμένος είναι ο πολύπλευρα καλλιεργημένος άνθρωπος. Είναι εκείνος που όχι απλά διαθέτει γνώσεις, αλλά που κατ’αρχήν έχει αυτοέλεγχο. Ο άνθρωπος που δεν επαίρεται και δεν ενδίδει ανεξέλεγκτα σε απολαύσεις. Ακόμα, ο άνθρωπος που έχει αυτοκυριαρχία και δεν αφήνεται να καταβληθεί από την αποτυχία. Ύστερα, ο άνθρωπος που φέρεται με έντιμο τρόπο στους γύρω του και τέλος ο άνθρωπος εκείνος που αντιμετωπίζει τους ανθρώπους καλοπροαίρετα, ακόμα κι αν δεν του είναι συμπαθείς.
Με βάση τα παραπάνω λοιπόν, ένας άνθρωπος που χάνει τον έλεγχο, εξαπατά ή είναι επηρμένος δε μπορεί να θεωρείται μορφωμένος. Κι όμως στην καθημερινότητά μας το ξεχνάμε αυτό. Θεωρούμε μορφωμένο ένα άτομο που έχει βαθιά γνώση συγκεκριμένου αντικειμένου, πράγμα που τελικά δεν υποδεικνύει παρά στο στο ελάχιστο τη «μόρφωσή» του.
Προσωπικά έχω γνωρίσει άτομα με τα τυπικά προσόντα για να θεωρηθούν μορφωμένα, τα οποία όμως δεν είχαν καλλιεργήσει τις υπόλοιπες πτυχές που απαιτούνται για να είναι πραγματικά τέτοια. Αντίθετα, άνθρωποι με μηδαμινή θεωρητική μόρφωση μου έδειξαν τι σημαίνει καλλιέργεια πνεύματος, αυτοέλεγχος, αυτοκυριαρχία, γενναιοδωρία σε ύλη και ψυχή, καλοσύνη και συμπάθεια.
Καταλήγω λοιπόν στην ερώτηση: μήπως θα έπρεπε να επενδύσουμε περισσότερο ως κράτος και ως έθνος, αλλά και ως παγκόσμια κοινότητα εν γένει, στη μόρφωση με την ευρύτερη έννοια; Μήπως πρέπει, παράλληλα με τη θεωρία να μιλήσουμε και με πράξεις στις νέες γενιές; Είναι αρκετό να διδάσκουμε για παράδειγμα τις ολέθριες συνέπειες των δυο Παγκοσμίων Πολέμων και την ίδια στιγμή να οδεύουμε σε έναν τρίτο; Είναι λογικό να μιλάμε για τις κτηνωδίες των πολέμων τη στιγμή που μαίνονται σε αναρίθμητες χώρες της Ανατολής πόλεμοι που καταστρέφουν πόλεις, πολιτισμούς, αφήνουν πίσω νεκρούς κάθε ηλικίας; Δεν θα ήταν σοφότερο να διδάσκουμε μέσω του παραδείγματος;
Με τα παραπάνω, σαφώς και δεν επιδιώκω την υποτίμηση της θεωρητικής γνώσης. Σαφώς και πρέπει να διδάσκεται κι εκείνη, καθώς το κενό της αναπληρώνουν πολλές φορές ιδέες επικίνδυνες και επιχειρήματα ανυπόστατα και αβάσιμα. Το θέμα είναι παράλληλα με την καλλιέργειά της να υπάρχει και αντίστοιχη καλλιέργεια της ψυχής, η οποία θα οδηγήσει ιδανικά σε έναν κόσμο καλύτερο, πιο φωτεινό. Γιατί τελικά, τί φωτίζει τις ψυχές μας; Άνθρωποι ευγενείς, καλλιεργημένοι, καλοπροαίρετοι, συνετοί και ταπεινοί. Άνθρωποι έτοιμοι να μας ανοίξουν την καρδιά τους και το μυαλό τους και να μοιραστούν μαζί μας τις όποιες γνώσεις τους, καθώς και να ακούσουν με διαλλακτικότητα τις δικές μας σκέψεις και ιδέες. Έναν τέτοιο κόσμο ονειρευόμαστε πολλοί και επενδύοντας στη μόρφωση θα το πετύχουμε!
Ειρήνη Μαρκιανού
